1 / 9 باز گرداندن امانت حتّی به مجوسی
امام صادق علیه السلام :بر شما باد پارسایی و کوشش و راستگویی و بازگرداندن امانت به کسی که به شما امانتی سپرده است ؛ زیرا اگر قاتل حسین علیه السلام هم شمشیری را که با آن ، او را به شهادت رساند ، به امانت نزد من می گذاشت ، آن را به او پس می دادم .
الکافی به نقل از اسماعیل بن عبد اللّه قُرَشی :مردی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و گفت : ای پسر پیامبر خدا ! خواب دیدم که بیرون از شهر مدینه ، در جایی که می شناسم هستم ، و گویا شَبَحی از چوب یا مردی تراشیده از چوب ، بر اسبی چوبین نشسته است و شمشیرش را تکان می دهد و من ، هراسان و وحشت زده ، او را تماشا می کنم . امام علیه السلام به او فرمود : «تو قصد داری از مردی کلاه برداری کنی . بترس از آن خدایی که تو را آفریده است و سپس می میراند» . مرد گفت : گواهی می دهم که تو از دانش ، بهره مند گشته ای و آن را از معدنش گرفته ای . ای پسر پیامبر خدا ! اینک ، تو را از آنچه برایم تعبیر کردی ، آگاه می گردانم . مردی از همسایگانم نزد من آمد و پیشنهاد کرد که مِلک او را بخرم . من چون می دانستم آن مِلک ، خریداری غیر از من ندارد ، تصمیم گرفتم آن را به قیمت بسیار نازلی خریداری کنم . امام صادق علیه السلام فرمود : «آن مرد ، دوستدار ما و مخالف دشمنان ماست؟» . گفت : آری ، ای فرزند پیامبر خدا ! مردی است بسیار با بینش و دارای دین و عقیده استوار (بر مذهب اهل بیت علیهم السلام ) . اینک ، من از قصد و نیّتی که داشتم ، به درگاه خداوند عز و جلو پیشگاه شما توبه می کنم . ای فرزند پیامبر خدا ! به من بفرما که اگر آن مرد ناصبی بود ، مجاز بودم که فریبش دهم؟ امام علیه السلام فرمود : «نسبت به کسی که تو را امین دانسته و از تو راه نمایی خواسته است ، امانتدار باش ، حتی اگر قاتل حسین علیه السلام باشد» .
1 / 9باز گرداندن امانت حتّی به مجوسیالکافی به نقل از حسین شیبانی :به امام صادق علیه السلام گفتم : مردی از پیروان شما ، مال و خون اُمَویان را روا می شمارد و آنان ، امانتی نزد او می سپارند . امام علیه السلام فرمود : «امانت ها را به صاحبانش بازگردانید ، اگر چه مَجوسی باشند . آن کار (پس ندادن امانت) ، روا نیست تا آن گاه که قائم ما (اهل بیت) ظهور کند . در آن زمان ، او حلال و حرام خواهد کرد» .
.
ص: 350
1 / 10أداءُ الأَمانَهِ عَلی کُلِّ حالٍالإمام علیّ علیه السلام :لا تَکُن مِمَّن . . یُؤَدِّی الأَمانَهَ ما عُوفِیَ واُرضِیَ ، وَالخِیانَهَ إذا سَخِطَ وَابتُلِیَ ، إذا عُوفِیَ ظَنَّ أنَّهُ قَد تابَ ، وإنِ ابتُلِیَ ظَنَّ أنَّهُ قَد عوقِبَ . (1)
دلائل النبوّه للبیهقی عن موسی بن عقبه :جاءَ عَبدٌ حَبَشِیٌّ أسوَدُ مِن أهلِ خَیبَرَ کانَ فی غَنَمٍ لِسَیِّدِهِ ، فَلَمّا رَأی أهلَ خَیبَرَ قَد أخَذُوا السِّلاحَ سَأَلَهُم : ما تُریدونُ ؟ قالوا : نُقاتِلُ هذَا الرَّجُلَ الَّذی یَزعُمُ أنَّهُ نَبِیٌّ ، فَوَقَعَ فی نَفسِهِ ذِکرُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَأَقبَلَ بِغَنَمِهِ حَتّی عَهِدَ (2) لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . فَلَمّا جاءَهُ قالَ : ماذا تَقولُ وماذا تَدعو إلَیهِ ؟ قالَ : أدعو إلَی الإِسلامِ وأن تَشهَدَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنّی مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ ، وأن لا نَعبُدَ إلَا اللّهَ . قالَ العَبدُ : فَماذا إلَیَّ إن أنَا شَهِدتُ وآمَنتُ بِاللّهِ ؟ قالَ : لَکَ الجَنَّهُ إن مِتَّ عَلی ذلِکَ ، فَأَسلَمَ . قالَ : یا نَبِیَّ اللّهِ ، إنَّ هذِهِ الغَنَمَ عِندی أمانَهٌ . قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أخرِجها مِن عَسکَرِنا وَارمِها (3) بِالحَصباءِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ سَیُؤَدّی عَنکَ أمانَتَکَ . فَفَعَلَ ، فَرَجَعَتِ الغَنَمُ إلی سَیِّدِها ، فَعَرَفَ الیَهودِیُّ أنَّ غُلامَهُ قَد أسلَمَ . فَقامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَوَعَظَ النّاسَ ، فَذَکَرَ الحَدیثَ فی إعطاءِ الرّایَهِ عَلِیّا ، ودُنُوِّهِم مِنَ الحِصنِ وقَتلِ مَرحَبٍ . قالَ : وقُتِلَ مِنَ المُسلِمینَ العَبدُ الأَسوَدُ ، ورَجَعَت عادِیَهُ الیَهودِ ، وَاحتَمَلَ المُسلِمونَ العَبدَ الأَسوَدَ إلی عَسکَرِهِم فَاُدخِلَ فِی الفُسطاطِ ، فَزَعَموا أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله اطَّلَعَ فِی الفُسطاطِ ثُمَّ أقبَلَ عَلی أصحابِهِ ، فَقالَ : لَقَد أکرَمَ اللّهُ هذَا العَبدَ وساقَهُ إلی خَیرٍ ، قَد کانَ الإِسلامُ مِن نَفسِهِ حَقّا ، وقَد رَأَیتُ عِندَ رَأسِهِ اثنَتَینِ مِنَ الحورِ العینِ . (4)
.
1- .تحف العقول : ص 157 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 411 ح 37 .
2- .العهد معناه : الالتقاء والإلمام (معجم مقاییس اللغه : ج 4 ص 167 «عهد») .
3- .فی المصدر : «وارمیها» ، وما أثبتناه هو الصحیح .
4- .دلائل النبوّه للبیهقی : ج 4 ص 220 ، السیره النبویه لابن هشام : ج 3 ص 358 عن ابن إسحاق نحوه ، البدایه والنهایه : ج 4 ص 190 .
ص: 351
1 / 10 باز گرداندن امانت در هر حال
1 / 10باز گرداندن امانت در هر حالامام علی علیه السلام :از آنان مباش که ... در وقت عافیت و خوشی ، امانتداری می کند و در هنگام ناخشنودی و گرفتاری ، خیانت می ورزد . هرگاه عافیت یافت ، می پندارد که توبه کرده است ، و اگر گرفتار شود ، گمان می بَرَد که مجازات شده است .
دلائل النبوّه به نقل از موسی بن عقبه :بنده ای سیاه حبشی از اهالی خیبر ، با گوسفندان سَروَرش بود . چون دید خیبریان سلاح برگرفته اند ، از آنها پرسید : می خواهید چه کنید؟ گفتند : می خواهیم با این مردی که می گوید پیامبر است ، بجنگیم . نام پیامبر صلی الله علیه و آله در دلِ آن بنده نشست و گوسفندانش را برداشت و به سوی پیامبر خدا روانه شد . چون به ایشان رسید . پرسید : تو چه می گویی و به چه می خوانی؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «به اسلام می خوانم و این که گواهی دهی معبودی جز خدا نیست و من ، محمّد فرستاده خدا هستم ، و این که جز خدا را بندگی نمی کنیم» . بنده گفت : اگر گواهی دادم و به خدا ایمان آوردم ، چه به من می رسد؟ فرمود : «اگر بر اسلام بمیری ، به بهشت خواهی رفت» . آن بنده ایمان آورد . سپس گفت : ای پیامبر خدا ! این گوسفندها نزد من امانت است . پیامبر خدا فرمود : «آنها را از اُردوی ما بیرون ببَر و در حصباء رهایشان کن . به زودی خداوند ، امانتت را از سوی تو [به صاحبش] باز خواهد گردان» . او چنین کرد و گوسفندها به نزد صاحبشان برگشتند و یهودی دریافت که غلامش مسلمان شده است . پیامبر خدا ، برخاست و مردم را پند داد و از دادن پرچم به علی و نزدیک شدنشان به قلعه و کُشتن مَرحَب سخن گفت . از مسلمانان ، همان غلام سیاه کشته شد و سپاه مهاجم یهود ، بازگشت . مسلمانان ، پیکر بنده سیاه را به اردوگاه خود حمل کردند و به درون خیمه بردند . می گویند : پیامبر خدا ، سری به خیمه زد . سپس رو به یارانش کرد و فرمود : «خداوند ، این بنده سیاه را گرامی داشت و او را به خیر و سعادت کشانْد . او به راستی اسلام آورد . من در بالین او ، دو حور العین دیدم» .
.
ص: 352
1 / 11فَضلُ أداءِ الأَمانَهِالکتاب«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أیُّهَا النّاسُ ، اللّهَ اللّهَ فی دینِکُم وأمانَتِکُم . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الشُّفَعاءُ خَمسَهٌ : القُرآنُ ، وَالرَّحِمُ ، وَالأَمانَهُ ، ونَبِیُّکُم ، وأهلُ بَیتِ نَبِیِّکُم . (3)
.
1- .المؤمنون : 8 ، المعارج : 32 .
2- .تنبیه الغافلین : ص 553 ح 898 عن عبدخیر عن الإمام علیّ علیه السلام .
3- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 164 عن أبی هریره ، بحار الأنوار : ج 8 ص 43 ح 39 ؛ کنز العمّال : ج 14 ص 390ح 39041 نقلاً عن الفردوس وکلاهما عن أبی هریره .
ص: 353
1 / 11 ارزش امانتداری
1 / 11ارزش امانتداریقرآن«و آنان که امانت ها و پیمان خود را رعایت می کنند» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! شما را به خدا ، شما را به خدا ، دیندار و امانتدار باشید !
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شفاعت کنندگان ، پنج کس اند : قرآن ، خویشاوند ، امانت ، پیامبرتان ، و خاندان پیامبرتان .
.
ص: 354
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أهلَ الأَرضِ مَرحومونَ ما تَحابّوا ، وأدَّوُا الأَمانَهَ ، وعَمِلوا بِالحَقِّ . (1)
المعجم الکبیر :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : القَتلُ فی سَبیلِ اللّهِ یُکَفِّرُ الذُّنوبَ کُلَّها أو قالَ : کُلَّ شَیءٍ إلَا الأَمانَهَ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن کانَ عَلی دینی ودینِ داوُدَ وسُلَیمانَ و إبراهیمَ ، فَلیَتَزَوَّج إن وَجَدَ إلَی النِّکاحِ سَبیلاً ، وإلّا فَلیُجاهِد فی سَبیلِ اللّهِ ، إنِ استُشهِدَ یُزَوِّجُهُ مِنَ الحورِ العینِ ، إلّا أن یَکونَ یَسعی عَلی والِدَیهِ ، أو فی أمانَهٍ لِلنّاسِ عَلَیهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أقرَبُکُم غَدا مِنّی فِی المَوقِفِ ، أصدَقُکُمُ لِلحَدیثِ ، وآداکُم لِلأَمانَهِ ، وأوفاکُم بِالعَهدِ ، وأحسَنُکُم خُلُقا ، وأقرَبُکُم مِنَ النّاسِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :أدُّوا الأَمانَهَ فَإِنَّما ذلِکَ لَکُم ، ولا تَظلِموا ، ولا تَدخُلوا فیما لا یَحِلُّ لَکُم ، فَإِنَّما ذلِکَ عَلَیکُم . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :أربَعٌ إذا کُنَّ فیکَ ، فَلا عَلَیکَ ما فاتَکَ مِنَ الدُّنیا : حِفظُ أمانَهٍ وصِدقُ حَدیثٍ ، وحُسنُ خَلیقَهٍ ، وعِفَّهٌ فی طُعمَهٍ . (6)
.
1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 95 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 350 ح 991 وفیه «ما یخافون» بدل «ماتحابوا» ، مشکاه الأنوار : ص 108 ح 244 کلاهما عن الإمام الکاظم علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 117 ح 18 .
2- .المعجم الکبیر : ج 10 ص 219 ح 10527 ، تفسیر القرطبی : ج 5 ص 256 کلاهما عن عبد اللّه بن مسعود ، کنزالعمّال : ج 4 ص 401 ح 11116 ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 121 ح 50 عن ابن مسعود .
3- .کنز العمّال : ج 77 ص 280 ح 44466 نقلاً عن ابن لال عن اُمّ حبیبه .
4- .الأمالی للطوسی : ص 229 ح 403 عن الحسن بن زید عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 69 ص 375 ح 22 .
5- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 94 ، الکافی : ج 2 ص 457 ح 17 ، الأمالی للمفید : ص 157 ح 8 ولیس فیهما «ولا تظلموا» ، الزهد للحسین بن سعید : ص 77 ح33 ، مشکاه الأنوار : ص 139 ح 327 والأربعه الأخیره عن سماعه عن الإمام الکاظم علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 396 ح 83 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 2 ص 592 ح 6664 ، شعب الإیمان : ج 4 ص 205 ح 4801 کلّها عن عبداللّه بن عمرو ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 349 ح 7876 عن عبد اللّه بن عمر وفیه «لا یضرُّک» بدل «فلا علیک» ، کنز العمّال : ج 15 ص 867ح 42452 ؛ معدن الجواهر : ص 39 ، نزهه الناظر :ص 32 ح 27 وفیه «لم تبال» بدل «فلا علیک» .
ص: 355
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اهل زمین تا زمانی که به یکدیگر مِهر بورزند ، و امانتدار باشند ، و به حق عمل کنند ، مورد رحمت [خدا] هستند .
المعجم الکبیر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «کشته شدن در راه خدا ، هر گناهی را پاک می کند ، بجز امانت را [که باید به صاحبش بازگردانده شود]» یا فرمود : «هر چیزی را پاک می کند» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس بر کیش من و کیش داوود و سلیمان و ابراهیم علیهم السلام است ، اگر امکان ازدواج برایش هست ، باید ازدواج کند ، وگرنه در راه خدا جهاد نماید ؛ و اگر به شهادت رسید ، خداوند ، از حوریان بهشتی به همسریِ او در می آورد ، مگر آن که برای [تأمین هزینه] پدر و مادرش کار کند ، یا امانتی از مردم نزد او باشد [که در این دو صورت ، لازم نیست به جهاد برود] .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فردا [ی قیامت] ، نزدیک ترین شما به من در موقف ، کسی است که راستگوتر ، امانتدارتر ، به پیمانْ وفادارتر ، نیک خوتر ، و به مردمْ نزدیک تر باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانتدار باشید ؛ زیرا این به نفع خود شماست . و ستم نکنید ، و کاری را که بر شما روا نیست ، انجام ندهید ؛ زیرا این به زیان خودِ شماست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار چیز است که اگر در تو بودند ، باک مدار اگر دنیا را نداشته باشی : نگهداری از امانت ، راستگویی ، خوش خویی ، و خودداری در خوراک .
.
ص: 356
عنه صلی الله علیه و آله :إذا رَأَیتَ مِن أخیکَ ثَلاثَ خِصالٍ فَارجُهُ : الحَیاءَ ، وَالأَمانَهَ ، وَالصِّدقَ ، وإذا لَم تَرَها فَلا تَرجُهُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَکارِمُ الأَخلاقِ عَشرٌ ؛ تَکونُ فِی الرَّجُلِ ولا تَکونُ فِی ابنِهِ ، وتَکونُ فِی الاِبنِ ولا تَکونُ فی أبیهِ ، وتَکونُ فِی العَبدِ ولا تَکونُ فی سَیِّدِهِ ، یَقسِمُهَا اللّهُ لِمَن أرادَ بِهِ السَّعادَهَ : صِدقُ الحَدیثِ ، وصِدقُ البَأسِ ، وإعطاءُ السّائِلِ ، وَالمُکافَأَهُ لِلصَّنائِعِ ، وحِفظُ الأَمانَهِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، وَالتَّذَمُّمُ (2) لِلجارِ ، وَالتَّذَمُّمُ لِلصّاحِبِ ، وإقراءُ الضَّیفِ ، ورَأسُهُنَّ الحَیاءُ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن عَبدٍ یُعلَمُ مِنهُ الحِرصُ عَلی أداءِ الأَمانَهِ ، إلّا أدَّی اللّهُ تَعالی عَنهُ ، فَإِن ماتَ ولَم یُؤَدِّها وقَد عَلِمَ اللّهُ تَعالی مِنهُ الحِرصَ عَلی أدائِها قَیَّضَ اللّهُ تَعالی لَهُ مَن یُؤَدّیها عَنهُ بَعدَ مَوتِهِ . (4)
صحیح البخاری عن عبد اللّه بن عباس :أخبَرَنی أبو سُفیانَ أنَّ هِرَقلَ قالَ لَهُ : سَأَلتُکَ ماذا یَأمُرُکُم ؟ فَزَعَمتَ أنَّهُ أمَرَکُم بِالصَّلاهِ ، وَالصِّدقِ ، وَالعَفافِ ، وَالوَفاءِ بِالعَهدِ ، وأداءِ الأَمانَهِ . قالَ : وهذِهِ صِفَهُ نَبِیٍّ . (5)
.
1- .کنز العمّال : ج 9 ص 26 ح 24755 نقلاً عن الفردوس عن ابن عبّاس .
2- .الذّمّه والذّمام بمعنی العهد ، والتّذّمم للصاحب : هو أن یحفظ ذمامه ، ویطرح عن نفسه ذمَّ الناس له ، إنّ لم یحفظه (النهایه : ج 2 ص 169 «ذمم») .
3- .تاریخ دمشق : ج 61 ص 370 ح 12655 و ص 371 ح 12656 ، الفردوس : ج 4 ص 151 ح 6468 ، کنزالعمّال : ج 3 ص 2 ح 5129 نقلاً عن الحکیم وشعب الإیمان وکلّها عن عائشه ؛الکافی : ج 2 ص 55 ح 1 عن الحسین بن عطیّه عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 70 ص 367 ح 17 وراجع : الجعفریات : ص 151ومعدن الجواهر : ص 70 .
4- .کنز العمّال : ج 16 ص 631 ح 46134 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی اُمامه .
5- .صحیح البخاری : ج 2 ص 952 ح 2535 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 565 ح 2370 ، السنن الکبری : ج 9 ص 300 ح 18607 کلاهما نحوه وراجع : ریاض الصالحین : ص 157 .
ص: 357
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه از برادرت سه خصلت دیدی ، به او امیدوار باش : حیا ، امانتداری، و راستگویی . و اگر اینها را ندیدی ، به او امید مبند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خوی های والا ده تاست . این خوی ها ، گاه در پدر هست و در فرزندش نیست ، یا در فرزند هست و در پدرش نیست ، یا در بنده هست و در سَرورش نیست . خداوند ، آنها را به هر کس که سعادتش را بخواهد ، قسمت می کند : راستگویی ، شهامت ، دِهِش به سائل ، جبران کردن نیکی ها ، نگهداری از امانت ، صله رحم ، حفظ حقّ و حرمت همسایه ( / پناهنده) ، حفظ حق و حرمت رفیق ، میهمان نوازی ، و سرآمد همه اینها حیاست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بنده ای نیست که معلوم شود در امانتداری حریص است ، مگر آن که خداوند متعال از جانب او ادای امانت کند ، و اگر مُرد و آن را به صاحبش برنگردانده باشد و خدای متعال بداند که بر پس دادن آن حریص بوده است خدای متعال ، برایش کسی را می گمارد که پس از مرگش ، آن امانت را باز گرداند .
صحیح البخاری به نقل از عبد اللّه بن عبّاس :ابو سفیان برایم نقل کرد که هِرَقل به او گفت : از تو پرسیدم شما را به چه چیزهایی امر می کند؟ و تو گفتی : به نماز و راستگویی و پاک دامنی و پیمانداری ، و امانتداری ؛ و اینها ویژگی یک پیامبر است .
.
ص: 358
الإمام علیّ علیه السلام :اِلزَمِ الصِّدقَ وَالأَمانَهَ ؛ فَإِنَّهُما سَجِیَّهُ الأَبرارِ . (1)
عنه علیه السلام :الأَمانَهُ فَضیلَهٌ لِمَن أدّاها . (2)
عنه علیه السلام :الأَمانَهُ وَالوَفاءُ صِدقُ الأَفعالِ (3) . (4)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :کُلُّ خُلُقٍ مِنَ الأَخلاقِ فَإِنَّهُ یَکسُدُ عِندَ قَومٍ مِنَ النّاسِ إلَا الأَمانَهَ ، فَإِنَّها نافِقَهٌ عِندَ أصنافِ النّاسِ ، یُفَضَّلُ بِها مَن کانَت فیهِ . حَتّی أنَّ الآنِیَهَ إذا لَم تُنَشَّف وبَقِیَ ما یودَعُ فیها عَلی حالِهِ لَم یَنقُص ، کانَت أکثَرَ ثَناءً مِن غَیرِها مِمّا یُرَشَّحُ أو یُنَشَّفُ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام یَعِظُ أحَدَ أصحابِهِ :عَلَیکَ بِتَقوَی اللّهِ ، وَالوَرَعِ وَالاِجتِهادِ ، وصِدقِ الحَدیثِ وأداءِ الأَمانَهِ ، وحُسنُ الخُلُقِ وحُسنُ الجِوارِ ، وکونوا دُعاهً إلی أنفُسِکُم بِغَیرِ ألسِنَتِکُم ، وکونوا زَینا ولا تَکونوا شَینا . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 187 ح 2325 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 83 ح 2013 وفیه «الأخیار» بدل «الأبرار» .
2- .غرر الحکم : ج 1 ص 306 ح 1170 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 45 ح 1117 ، مستدرک الوسائل : ج 14 ص 8 ح 15947.
3- .فی مقابل صدق الأقوال .
4- .غرر الحکم : ج 2 ص 130 ح 2083 .
5- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 338 ح 876 .
6- .الکافی : ج 2 ص 77 ح 9 ، المحاسن : ج 1 ص 83 ح 50 کلاهما عن أبی اُسامه ، مشکاه الأنوار : ص 255 ح 752 عن أبی بصیر نحوه ، بحار الأنوار : ج 70ص 299 ح 9 .
ص: 359
امام علی علیه السلام :پیوسته راستگو و امانتدار باش ؛ زیرا این دو ، خصلت نیکان است .
امام علی علیه السلام :امانتداری یک فضیلت است .
امام علی علیه السلام :امانتداری و وفاداری ، راست کرداری اند .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :هر خویی از خوی ها در نزد گروهی از مردم ، بی رونق است ، بجز امانتداری که نزد همه مردم ، رونق [و ارزش ]دارد ، و برای هر کس که از آن برخوردار باشد ، مزیّتی به شمار می آید . حتّی ظرف هایی که نم را به خود نمی کشند و هرگاه چیزی در آنها نهاده شود ، به همان حال باقی می ماند و کم نمی شود ، ستودنی تر از ظرف هایی هستند که تراوش می کنند یا [مایع را] به خود می کِشند .
امام صادق علیه السلام :در اندرز به یکی از یارانش : برتو باد پرهیزگاری ، و پارسایی و کوشش و راستگویی و امانتداری و خوش خویی و حُسن همسایگی ! مردم را با غیرِ زبان هایتان (یعنی با کردار) به سوی خود دعوت کنید ، و مایه زیور باشید و مایه ننگ و عیب مباشید .
.
ص: 360
الأمالی للصدوق عن الحسین بن أبی العلاء عن الإمام الصادق علیه السلام :أحَبُّ العِبادِ إلَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، رَجُلٌ صَدوقٌ فی حَدیثِهِ ، مُحافِظٌ عَلی صَلَواتِهِ ومَا افتَرَضَ اللّهُ عَلَیهِ ، مَعَ أداءِ الأَمانَهِ . ثُمَّ قالَ علیه السلام : مَنِ اؤتُمِنَ عَلی أمانَهٍ فَأَدّاها فَقَد حَلَّ ألفَ عُقدَهٍ مِن عُنُقِهِ مِن عُقَدِ النّارِ ، فَبادِروا بِأَداءِ الأَمانَهِ ؛ فَإِنَّ مَنِ اؤتُمِنَ عَلی أمانَهٍ وَکَّلَ بِهِ إبلیسُ مِئَهَ شَیطانٍ مِن مَرَدَهِ أعوانِهِ لِیُضِلّوهُ ویُوَسوِسوا إلَیهِ حَتّی یُهلِکوهُ ، إلّا مَن عَصَمَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ . (1)
الإمام الکاظم علیه السلام :رَأسُ السَّخاءِ أداءُ الأَمانَهِ . (2)
1 / 12التَّحذیرُ مِنَ الاِستهانَهِ بِالأَمانَهِالإمام علیّ علیه السلام :مَنِ استَهانَ بِالأَمانَهِ وَقَعَ فِی الخِیانَهِ . (3)
عنه علیه السلام :مَنِ استَهانَ بِالأَمانَهِ ، ورَتَعَ فِی الخِیانَهِ ، ولَم یُنَزِّه نَفسَهُ ودینَهُ عَنها ، فَقَد أحَلَّ بِنَفسِهِ الذُّلَّ وَالخِزیَ فِی الدُّنیا ، وهُوَ فِی الآخِرَهِ أذَلُّ وأخزی . (4)
عنه علیه السلام مِن خُطبَهٍ لَهُ لَمّا قَدِمَ عَلَیهِ عامِلاهُ عَلَی الیَمَنِ بَعدَ استیلاءِ بُسرِ بنِ أرطاهَ عَلَیها :اُنبِئتُ بُسرا قَدِ اطَّلَعَ الیَمَنَ ، وإنّی وَاللّهِ لَأَظُنُّ أنَّ هؤُلاءِ القَومَ سَیُدالونَ مِنکُم (5) بِاجتِماعِهِم عَلی باطِلِهِم ، وتَفَرُّقِکُم عَن حَقِّکُم ، وبِمَعصِیَتِکُم إمامَکُم فِی الحَقِّ ، وطاعَتِهِم إمامَهُم فِی الباطِلِ ، وبِأَدائِهِمُ الأَمانَهَ إلی صاحِبِهِم وخِیانَتِکُم ، وبِصَلاحِهِم فی بِلادِهِم وفَسادِکُم ، فَلَوِ ائتَمَنتُ أحَدَکُم عَلی قَعبٍ (6) لَخَشیتُ أن یَذهَبَ بِعِلاقَتِهِ (7) . (8)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 371 ح 467 ، الاختصاص : ص 242 ، روضه الواعظین : ص 408 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 116ح13 .
2- .نزهه الناظر : ص 190 ح 406 .
3- .غرر الحکم : ج 5 ص 333 ح 8616 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 26 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 201 نحوه ، بحار الأنوار : ج 96 ص 92 ح 9 .
5- .الإداله : الغلبه ، یقال : أدیل لنا علی أعدائنا ، أی نُصرنا علیهم ، ونُدال علیه ویدال علینا أی : نغلبه مرّه ویغلبنا اُخری (النهایه : ج 2 ص 141 «دول») .
6- .القعب : قدح من خشب مقعّر (الصحاح : ج 1 ص 205 «قعب») .
7- .العِلاقه بالکسر : المعلاق الذی یعلَّق به الإناء (لسان العرب : ج 10 ص 265 «علق») .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 25 وراجع : الغارات : ج 2 ص 636 .
ص: 361
1 / 12 نهی از اهمیّت ندادن به امانت
الأمالی ، صدوق به نقل از حسین بن ابی العلاء :امام صادق علیه السلام فرمود : «محبوب ترینِ بندگان در نزد خداوند عز و جل مردی است که در سخنش راستگو باشد ، نمازهایش و آنچه را خدا بر او واجب کرده است ، پاس بدارد ، و امانتدار باشد» . سپس فرمود : «هر کس به او امانتی سپرده شود و آن را به صاحبش بازگردانَد ، هزار گِره از گره های آتش را از گردنش باز کرده است . پس در ردّ امانت بکوشید ؛ زیرا کسی که امانتی به او سپرده شود ، ابلیس ، صد اهریمن از نوچه هایش را بر او می گمارد که گم راهش سازند و وسوسه اش کنند تا او را به نابودی بکشانند، مگر کسی که خداوند عز و جل او را نگه دارد» .
امام کاظم علیه السلام :سرآمد سخاوت ، بازگرداندن امانت است .
1 / 12نهی از اهمیّت ندادن به امانتامام علی علیه السلام :کسی که به امانت اهمیّت ندهد ، به خیانت می افتد .
امام علی علیه السلام :هر کس به امانت اهمیّت ندهد و گِرد خیانت بچرخد ، و خودش را و دینش را از آن به دور ندارد ، خواری و رسوایی در دنیا را برای خود بخرد ، و در آخرت ، خوارتر و رسواتر باشد .
امام علی علیه السلام از خطبه ایشان پس از آن که بُسر بن اَرطات، یمن را تصرّف کرد و دو کارگزار ایشان در یمن، نزد او آمدند :به من خبر داده شده که بُسر بر یمن چیره شده است . به خدا سوگند که گمان می کنم این جماعت ، به زودی بر شما نیز چیره آیند ؛ زیرا آنها بر باطل خود هم داستان اند و شما با آن که بر حقّید ، پراکنده اید . شما پیشوای بر حقّتان را ، نافرمانی می کنید ، و آنها پیشوای باطلشان را فرمان می برند . آنها با رهبر خود امانتدارند و شما خیانت می ورزید . آنها در سرزمین خود ، اهل صلاح و درستی هستند و شما اهل تباهی ؛ به طوری که اگر [حتّی ]قدحی چوبین نزد یکی از شما به امانت بگذارم ، می ترسم که بند آویز آن را بِبَرد» .
.
ص: 362
تهذیب الأحکام عن إسحاق :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَبعَثُ إلَی الرَّجُلِ یَقولُ لَهُ : اِبتَع لی ثَوبا ، فَیَطلُبُ لَهُ فِی السّوقِ ، فَیَکونُ عِندَهُ مِثلُ ما یَجِدُ لَهُ فِی السّوقِ ، فَیُعطیهِ مِن عِندِهِ ؟ قالَ : لا یَقرُبَنَّ هذا ولا یُدَنِّس نَفسَهُ ، إنَّ اللّهَ عَزَّ وجَلَّ یَقولُ : «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» (1) ، وإن کانَ عِندَهُ خَیرٌ مِمّا یَجِدُ لَهُ فِی السّوقِ فَلا یُعطیهِ مِن عِندِهِ . (2)
الکافی عن معاویه بن عمّار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : الرَّجُلُ یَکونُ لی عَلَیهِ الحَقُّ فَیَجحَدُنیهِ ، ثُمَّ یَستَودِعُنی مالاً ، ألی أن آخُذَ ما لی عِندَهُ ؟ قالَ : لا ، هذِهِ خِیانَهٌ . (3)
.
1- .الأحزاب : 72.
2- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 352 ح 999 ، بحار الأنوار : ج 60 ص 281 .
3- .الکافی : ج 5 ص 98 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 197 ح 438 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 186 ح 3697 ، وسائل الشیعه : ج 12 ص 205 ح 22507 .
ص: 363
تهذیب الأحکام به نقل از اسحاق :از امام صادق علیه السلام پرسیدم : مردی به دیگری پیغام می دهد و می گوید : «برایم جامه ای خریداری کن» ، و او برای خرید جامه به بازار می رود ؛ امّا خودش مانند جامه ای که در بازار می یابد ، دارد . آیا جامه ای را که خودش دارد به او بدهد؟ امام علیه السلام فرمود : «هرگز نزدیک این کار نشود و خودش را آلوده نسازد . خداوند عز و جلمی فرماید : «ما امانت را به آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کردیم ؛ لیکن آنها از پذیرفتنش سر باز زدند و از آن ترسیدند ، و انسان ، آن را پذیرفت ، که او ستمکار و نادان بود» . حتّی اگر آنچه خودش دارد ، بهتر از آن چیزی بود که در بازار برایش به دست می آورد ، باز آنچه را خودش دارد ، نباید به او بدهد» .
الکافی به نقل از معاویه بن عمّار :به امام صادق علیه السلام گفتم : مردی دَینی به من دارد و انکارش می کند . سپس مالی را به من امانت می سپارد . آیا حق دارم طلب خود را از آن بردارم؟ فرمود : «خیر . این ، خیانت [در امانت] است» .
.
ص: 364
الفصل الثّانی : موجبات الأمانه2 / 1صِدقُ الإِیمانِالکتاب«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ... وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أداءُ الحُقوقِ وحِفظُ الأَماناتِ ، دینی ودینُ النَّبِیّینَ مِن قَبلی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الأَمانَهَ وَالوَفاءَ نَزَلا عَلَی ابنِ آدَمَ مَعَ الأَنبِیاءِ فَاُرسِلوا بِهِ ، فَمِنهُم رَسولُ اللّهِ ، ومِنهُم نَبِیٌّ ، ومِنهُم نَبِیٌّ رَسولٌ . نَزَلَ القُرآنُ وهُوَ کَلامُ اللّهِ ، ونَزَلَتِ العَرَبِیَّهُ وَالعَجَمِیَّهُ ، فَعَلِموا أمرَ القُرآنِ ، وعَلِموا أمرَ السُّنَنِ بِأَلسِنَتِهِم ، ولَم یَدَعِ اللّهُ شَیئا مِن أمرِهِ مِمّا یَأتونَ ومِمّا یَجتَنِبونَ وهِیَ الحُجَجُ عَلَیهِم إلّا بَیَّنَهُ لَهُم ، فَلَیسَ أهلُ لِسانٍ إلّا وهُم یَعرِفونَ الحَسَنَ مِنَ القَبیحِ . ثُمَّ الأَمانَهُ أوَّلُ شَیءٍ یُرفَعُ ویَبقی أثَرُها فی جُذورِ قُلوبِ النّاسِ ، ثُمَّ یُرفَعُ الوَفاءُ وَالعَهدُ وَالذِّمَمُ وتَبقَی الکُتُبُ ، فَعالِمٌ یَعمَلُ ، وجاهِلٌ یَعرِفُها ویُنکِرُها ، حَتّی وَصَلَ إلَیَّ وإلی اُمَّتی ، فَلا یَهلِکُ عَلَی اللّهِ إلّا هالِکٌ ، ولا یُغفِلُهُ إلّا تارِکٌ . (3)
.
1- .المؤمنون : 1 و 8 .
2- .تاریخ بغداد : ج 12 ص 424 الرقم 6870 عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 1 ص 480 ح 2095 .
3- .تفسیر الطبری : ج 12 الجزء 22 ص 55 عن الحکم بن عمرو ، تفسیر ابن کثیر : ج 6 ص 479 .
ص: 365
فصل دوم : موجبات امانتداری
2 / 1 ایمان حقیقی
فصل دوم : موجبات امانتداری2 / 1ایمان حقیقیقرآن«به راستی که مؤمنان ، رستگار شدند ... و آنان که امانت ها و پیمان خود را رعایت می کنند» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گزاردن حقوق و نگهداری امانت ها ، دین من و دینِ پیامبران پیش از من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانت و وفا ، به واسطه پیامبران بر فرزند آدم نازل شد ، و آنها برای این فرستاده شدند . برخی از ایشان ، فرستاده خدا هستند ، برخی پیامبر ، و برخی پیامبرِ فرستاده . قرآن که سخن خداست ، فرود آمد . زبان عربی و غیر عربی فرود آمدند . پس مردم ، قرآن را و سنّت ها را با زبان های خویش دانستند ، و خداوند ، هر آنچه مردم می باید انجام دهند یا انجام ندهند و اینها خود ، حجّت بر آنهاست بر ایشان بیان فرمود . پس اهل هیچ زبانی نیست ، مگر آن که نیک را از بد ، باز می شناسند . سپس امانت ، نخستین چیزی است که [ به آسمان] بالا برده می شود ( از میان مردم رخت بر می بندد) و نشان آن در اعماق دل های مردم می ماند . سپس وفاداری و پیمان و مسئولیت ها بالا برده می شوند و [تنها] نوشته ها[یی از آنها ]باقی می مانند . پس ، عالمی عمل می کند ، و نادانی [با آن که] آنها را می داند و انکارشان می کند ، تا آن که به من و به امّت من رسید . پس نزد خدا هلاک نشود مگر آن که هلاک شدنی است ، و تنها ترک کنندگان از او غفلت می کنند .
.
ص: 366
عنه صلی الله علیه و آله :ألا اُنَبِّئُکُم بِالمُؤمِنِ ؟ مَنِ ائتَمَنَهُ المُؤمِنونَ عَلی أنفُسِهِم وأموالِهِم . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَنظُروا إلی کَثرَهِ صَلاتِهِم وصَومِهِم ، وکَثرَهِ الحَجِّ ، وَالمَعروفِ ، وطَنطَنَتِهِم بِاللَّیلِ (2) ، ولکِنِ انظُروا إلی صِدقِ الحَدیثِ وأداءِ الأَمانَهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله فی بَیانِ خِصالِ المُؤمِنِ :أمیناً عَلَی الأَماناتِ ، بَعیدا مِنَ الخِیاناتِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ اُکمِلَ إیمانُهُ وإن کانَ مِن قَرنِهِ إلی قَدَمِهِ خَطایا : الصِّدقُ ، وأداءُ الأَمانَهِ ، وَالحَیاءُ ، وحُسنُ الخُلُقِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :لا إیمانَ لِمَن لا أمانَهَ لَهُ . (6)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 235 ح 19 عن سلیمان بن خالد عن الإمام الباقر علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 85 ح 167 عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، المحاسن : ج 1 ص444 ح 1030 عن أبی النعمان عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «وامورهم» بدل «انفسهم» ، بحار الأنوار : ج 67 ص 302 ح 31 .
2- .الطنطنه : کثره الکلام والتصویت به . والطنطنه : الکلام الخفیّ . (لسان العرب : ج 13 ص 268 «طنن») .
3- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 51 ح 197 عن أحمد بن محمّد الهمدانی عن الإمام الجواد عن آبائه علیهم السلام ، الکافی : ج 2 ص 104 ح 2 عن اسحاق بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، الأمالی للصدوق : ص 379 ح 481 عن إبراهیم بن محمّد عن الإمام الجواد عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، الاختصاص : ص 229 بزیاده «الزکاه» بعد «الحج» ، جامع الأخبار : ص 268ح 726عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 114 ح 5 وراجع : کنز العمّال : ج 3 ص 677 ح 8435 .
4- .التمحیص : ص 74 ح 171 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 310 ح 45 .
5- .التمحیص : ص 67 ح 158 عن الإمام علیّ علیه السلام ، الکافی : ج 2 ص 99 ح 3 ، الأمالی للطوسی : ص 44 ح 51 کلاهما عن أبی ولاد الحناط عن الإمام الصادق علیه السلام ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 350 ح 990 عن أبی ولاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 374 ح 3 .
6- .السنن الکبری : ج 4 ص 163 ح 7281 ، المصنّف لإبن أبی شیبه : ج 7 ص 211 ح 2 کلاهما عن أنس ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 195 ح 7798 عن أبیامامه ، شعب الإیمان : ج 4 ص 320 ح 5254 عن ثوبان ، کنزالعمّال : ج 3 ص 62 ح 5501 .
ص: 367
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آیا شما را از مؤمن خبر ندهم؟ مؤمن ، کسی است که مؤمنان ، او را بر جان و مال خود امین بدانند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به بسیاریِ نماز و روزه و حج و بخشش و زمزمه های شبانه آنها نگاه مکنید ؛ بلکه به راستگویی و امانتداری شان بنگرید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در بیان منش های مؤمن :در امانت ها امین ، و از خیانت ها به دور است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار خصلت اند که در هر که باشند ، ایمانش کامل است ، اگر چه از سر تا پایش گناه باشد : راستگویی ، امانتداری ، حیا ، و خوش خویی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که امانتدار نیست ، ایمان ندارد .
.
ص: 368
مسند ابن حنبل عن أنس :ما خَطَبَنا نَبِیُّ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلّا قالَ : لا إیمانَ لِمَن لا أمانَهَ لَهُ ، ولا دینَ لِمَن لا عَهدَ لَهُ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :کُنّا جُلوسا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَطَلَعَ عَلَینا رَجُلٌ مِن أهلِ العالِیَهِ ، فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أخبِرنی بِأَشَدِّ شَیءٍ فی هذَا الدّینِ وألیَنِهِ ؟ قال صلی الله علیه و آله : ألیَنُهُ شَهادَهُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ . وأشَدُّهُ یا أخَا العالِیَهِ الأَمانَهُ ، إنَّهُ لا دینَ لِمَن لا أمانَهَ لَهُ . (2)
عنه علیه السلام :مَن لا أمانَهَ لَهُ لا إیمانَ لَهُ . (3)
عنه علیه السلام :لَیسَ المُسلِمُ بِالخائِنِ إذَا ائتُمِنَ ، ولا بِالمُخلِفِ إذا وَعَدَ ، ولا بِالکَذوبِ إذا نَطَقَ . (4)
عنه علیه السلام :أدِّ الأَمانَهَ إذَا ائتُمِنتَ ، ولاتَتَّهِم غَیرَکَ إذَا ائتَمَنتَهُ ، فَإِنَّهُ لا إیمانَ لِمَن لا أمانَهَ لَهُ . (5)
عنه علیه السلام :الأَمانَهُ إیمانٌ . (6)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 4 ص 271 ح 12386 ، السنن الکبری : ج 6 ص 471 ح 12690 ، المعجم الأوسط : ج 3 ص 98 ح 2606 ، کنز العمّال : ج 3 ص 678 ح 8439 ؛ الجعفریات : ص 36 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، النوادر للراوندی : ص 91 ح 27 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ولیس فیهما صدره ، بحار الأنوار : ج 72 ص 198 ح 26 .
2- .مسند البزّار : ج 3 ص 61 ح 819 عن أبی الجنوب ، کنز العمّال : ج 3 ص 677 ح 8438 .
3- .غرر الحکم : ج 5 ص 191 ح 7932 و ج 6 ص 403 ح 10789 نحوه ، عیون الحکم والمواعظ : ص 424 ح 7180 وص 541 ح 10052 نحوه .
4- .الأمالی للمفید : ص 234 ح 5 ، الأمالی للطوسی : ص 11 ح 13 کلاهما عن الأصبغ بن نباته ، وقعه صفین : ص 224 عن أبی سنان الأسلمی ، بحار الأنوار :ج32 ص 464 ح 402 ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 5 ص 181 عن أبی سنان عن أبیه .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 207 ح 2395 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 77 ح 1864 ، مستدرک الوسائل : ج 14 ص 21 ح 15997 .
6- .غرر الحکم : ج 1 ص 13 ح 18 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 18 ح 46 .
ص: 369
مسند ابن حنبل به نقل از اَ نَس :پیامبر خدا ، هیچ گاه برای ما خطبه نخواند ، مگر آن که [در آن] فرمود : «ایمان ندارد آن که امانتدار نباشد ، و دین ندارد آن که به پیمانش وفادار نباشد» .
امام علی علیه السلام :با پیامبر خدا نشسته بودیم که مردی از اهالی عالیه (1) وارد شد و گفت : ای پیامبر خدا! مرا از سخت ترین و آسان ترین چیز در این دین ، خبر دهید . فرمود : «آسان ترینش گواهی دادن به این است که معبودی جز خدا نیست ، و محمّد ، بنده و فرستاده اوست . و سخت ترینش ای عالیه نشین امانتداری است . آن را که امانتداری نیست ، دین نیست» .
امام علی علیه السلام :آن را که امانتداری نیست ، ایمان نیست .
امام علی علیه السلام :مسلمان ، هر گاه امانتی به او سپرده شود ، خیانت نمی کند ، و هرگاه وعده دهد ، خُلف وعده نمی کند ، و هرگاه سخن بگوید ، دروغ نمی گوید .
امام علی علیه السلام :هر گاه به تو امانتی سپرده شد ، آن را برگردان ، و هرگاه به کسی امانت سپردی [و امینش شمردی] ، او را [به خیانت] متّهم مکن ؛ زیرا ایمان ندارد کسی که امانتدار نیست .
امام علی علیه السلام :امانتداری ، ایمان است .
.
1- .ظاهرا مقصود ، منطقه بالای مدینه است ؛ یعنی جایی که وادی لطمان از آن جا می آید . امروزه به این منطقه «عوالی» می گویند (فرهنگ علوم جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره ، محمّد محمّدحسن شراب ، ترجمه : حمیدرضا شیخی) .
ص: 370
عنه علیه السلام :عَلَی الصِّدقِ وَالأَمانَهِ مَبنَی الإِیمانِ . (1)
عنه علیه السلام :رَأسُ الإِیمانِ الأَمانَهُ . (2)
عنه علیه السلام :رَأسُ الإِسلامِ الأَمانَهُ . (3)
عنه علیه السلام :أصلُ الدّینِ ، أداءُ الأَمانَهِ ، وَالوفاءُ بِالعُهودِ . (4)
عنه علیه السلام :عِبادَ اللّهِ ، اِفزَعوا إلی قِوامِ دینِکُم بِإِقامِ الصَّلاهِ لِوَقتِها . وإیتاءِ الزَّکاِه فی حینِها ... وأداءِ الأَمانَهِ إذَا ائتُمِنتُم . (5)
عنه علیه السلام :کانَ الرَّسولُ إلَیکُم مِن أنفُسِکُم ، بِلِسانِکُم ... فَعَلَّمَکُمُ الکِتابَ وَالحِکمَهَ ، وَالفَرائِضَ وَالسُّنَّهَ ، وأمَرَکُم بِصِلَهِ أرحامِکُم ، وحَقنِ دِمائِکُم ، وصَلاحِ ذاتِ البَینِ ، وأن تُؤَدُّوا الأَماناتِ إلی أهلِها ، وأن توفوا بِالعَهدِ . (6)
عنه علیه السلام :مَن عَمِلَ بِالأَمانَهِ ، فَقَد أکمَلَ الدِّیانَهَ . (7)
عنه علیه السلام :أفضَلُ الإِیمانِ الأَمانَهُ ، أقبَحُ الأَخلاقِ الخِیانَهُ . (8)
عنه علیه السلام :عَلَیکَ بِالأَمانَهِ ؛ فَإِنَّها أفضَلُ دِیانَهٍ . (9)
.
1- .غرر الحکم : ج 4 ص 318 ح 6198 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 328 ح 5636 .
2- .غرر الحکم : ج 4 ص 53 ح 5261 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 263 ح 4793 .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 47 ح 5226 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 264 ح 4805 .
4- .غرر الحکم : ج 2 ص 42 ح 1762 .
5- .تحف العقول : ص 153 ، الغارات : ج 2 ص 635 نحوه ، بحار الأنوار : ج 77 ص 294 ح 2 ؛ الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 70 نحوه .
6- .الغارات : ج 1 ص 303 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 33 ص 567 ح 722 ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 6 ص 94 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبیه .
7- .غرر الحکم : ج 5 ص 448 ح 9117 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 425 ح 7191 .
8- .غرر الحکم : ج 2 ص 380 ح 2905 و ص 381 ح 2906 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 117 ح 2621 و ص 118 ح 2622 .
9- .غرر الحکم : ج 4 ص 290 ح 6109 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 333 ح 5675 .
ص: 371
امام علی علیه السلام :بنای ایمان ، بر راستی و امانتداری استوار است .
امام علی علیه السلام :سرلوحه (اوجِ) ایمان ، امانتداری است .
امام علی علیه السلام :سرلوحه (اوجِ) اسلام ، امانتداری است .
امام علی علیه السلام :بنیاد دین ، امانتداری و وفای به پیمان هاست .
امام علی علیه السلام :ای بندگان خدا ! با خواندن نماز در وقتش ، و پرداختن زکات در هنگامش ... و پس دادن امانتی که به شما سپرده شده است ، دینتان را برپا و استوار دارید .
امام علی علیه السلام :پیامبری که به سوی شما آمد ، از خودتان و با زبان خودتان بود ... او کتاب و دانایی ، و واجبات و مستحبّات را به شما آموخت ، و به رسیدگی به خویشاوندانتان ، و حفظ خون هایتان ، و آشتی با یکدیگر ، و باز گرداندن امانت ها به صاحبانشان ، و وفا کردن به پیمان ، فرمانتان داد .
امام علی علیه السلام :کسی که امانتداری کند ، دینداری را به کمال رسانیده است .
امام علی علیه السلام :برترین [مرتبه] ایمان ، امانتداری است ، و زشت ترین خوی ، خیانت است .
امام علی علیه السلام :امانتدار باش ، که امانتداری ، برترین دینداری است .
.
ص: 372
عنه علیه السلام :مَن صَحَّت دِیانَتُهُ ، قَوِیَت أمانَتُهُ . (1)
عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ الدّینِ الأَمانَهُ . (2)
عنه علیه السلام :صِحَّهُ الأَمانَهِ عُنوانُ حُسنِ المُعتَقَدِ . (3)
عنه علیه السلام :إنَّ لِأَهلِ الدّینِ عَلاماتٍ یُعرَفونَ بِها : صِدقَ الحَدیثِ ، وأداءَ الأَمانَهِ ، ووَفاءً بِالعَهدِ ، وصِلَهَ الأَرحامِ ، ورَحمَهَ الضُّعَفاءِ ، وقِلَّهَ المُراقَبَهِ لِلنِّساءِ أو قالَ : قِلَّهَ المُواتاهِ لِلنِّساءِ وبَذلَ المَعروفِ ، وحُسنَ الخُلُقِ ، وسَعَهَ الخُلُقِ ، وَاتِّباعَ العِلمِ وما یُقَرِّبُ إلَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ زُلفی ، طوبی لَهُم وحُسنُ مَآبٍ . (4)
الإمام الرضا علیه السلام :الإِیمانُ هُوَ أداءُ الأَمانَهِ ، وَاجتِنابُ جَمیعِ الکَبائِرِ ، وهُوَ مَعرِفَهٌ بِالقَلبِ ، وإقرارٌ بِاللِّسانِ ، وعَمَلٌ بِالأَرکانِ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :لَن تَکونوا مُؤمِنینَ حَتّی تَکونوا مُؤتَمَنینَ ، وحَتّی تَعُدّوا نِعمَهَ الرَّخاءِ مُصیبَهً ؛ وذلِکَ أنَّ الصَّبرَ عَلَی البَلاءِ أفضَلُ مِنَ العافِیَهِ عِندَ الرَّخاءِ . (6)
عنه علیه السلام :المُسلِمُ مَن سَلِمَ النّاسُ مِن یَدِهِ ولِسانِهِ ، وَالمُؤمِنُ مَنِ ائتَمَنَهُ النّاسُ عَلی أموالِهِم وأنفُسِهِم . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 5 ص 210 ح 8021 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 431 ح 7399 .
2- .غرر الحکم : ج 3 ص 323 ح 4594 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 208 ح 4165 .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 199 ح 5816 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 301 ح 5337 .
4- .الکافی : ج 2 ص 239 ح 30 ، صفات الشیعه : ص 126 ح 66 کلاهما عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال ص 483 ح 56 عن أبی بصیر عن الإمام الباقر علیه السلام کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 364 ح 1 .
5- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 125 ح 1 عن الفضل بن شاذان ، بحار الأنوار : ج 68 ص 262 ح 20 .
6- .صفات الشیعه : ص 110 ح 53 عن زید ، مشکاه الأنوار : ص 481 ح 1599 عن عمار بن مروان عن الإمام الکاظم علیه السلام وفیه «البلاء نعمه والرّخاء مصیبه» بدل «نعمه الرّخاء مصیبه» ، بحارالأنوار : ج 82 ص 129 ح 6 .
7- .معانی الأخبار : ص 239 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 51 ح 3 .
ص: 373
امام علی علیه السلام :کسی که دینش درست باشد ، امانتداری اش قوی است .
امام علی علیه السلام :میوه دین ، امانتداری است .
امام علی علیه السلام :درستی در امانت ، نشانه نیکوییِ عقیدت است .
امام علی علیه السلام :دینداران را نشانه هایی است که با آنها شناخته می شوند : راستگویی ، بازگرداندن امانت ، وفای به عهد ، پیوند با خویشاوندان ، مهربانی با ناتوانان [و تهی دستان] ، کم نگریستن به زنان ( / کم نزدیکی کردن با زنان) ، نیکی کردن ، خوش خویی ، گشاده خویی ، پیروی از دانش ، و آنچه به خدای عز و جل نزدیک می گردانَد . خوشا به حال اینان و چه سرانجام خوبی دارند !
امام رضا علیه السلام :ایمان ، بازگرداندن امانت است ، و دوری کردن از همه گناهان بزرگ ، و شناختِ با دل ، و اقرار به زبان ، و عمل کردن .
امام صادق علیه السلام :شما هرگز مؤمن نخواهید بود مگر آن گاه که امانتدار باشید ، و مگر آن گاه که نعمتِ آسایش و رفاه را مصیبت شمارید ؛ چرا که شکیبایی در برابر بلا و گرفتاری ، برتر از عافیت در هنگام آسایش و رفاه است .
امام صادق علیه السلام :مسلمان ، کسی است که مردم از دست و زبانِ او به سلامت باشند ؛ و مؤمن ، کسی است که مردم ، او را بر مال و جان خود امین شمارند .
.
ص: 374
عنه علیه السلام :لا تَنظُروا إلی طولِ رُکوعِ الرَّجُلِ وسُجودِهِ ؛ فَإِنَّ ذلِکَ شَیءٌ اعتادَهُ ، فَلَو تَرَکَهُ استَوحَشَ لِذلِکَ ولکِنِ انظُروا إلی صِدقِ حَدیثِهِ وأداءِ أمانَتِهِ . (1)
الاختصاص عن صفوان بن مهران الجمّال عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قالَ علیه السلام لی : یا صَفوانُ ، هَل تَدری کَم بَعَثَ اللّهُ مِن نَبِیٍّ ، قالَ : قُلتُ : ما أدری . قالَ : بَعَثَ اللّهُ مِئَهَ ألفِ نَبِیٍّ وأربَعَهً وأربَعینَ ألفَ نَبِیٍّ ، ومِثلَهُم أوصِیاءَ ، بِصِدقِ الحَدیثِ ، وأداءِ الأَمانَهِ ، وَالزُّهدِ فِی الدُّنیا ، وما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّا خَیرا مِن مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، ولا وَصِیّا خَیرا مِن وَصِیِّهِ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام :مِن آدابِ المُؤمِنِ حِفظُ الأَمانَهِ . (3)
2 / 2وِلایَهُ أهلِ البَیتِ علیهم السلامرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لَیسَ مِنّا مَن أخلَفَ بِالأَمانَهِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ مِنّا مَن یُحَقِّرُ الأَمانَهَ ، یَعنی یَستَهلِکُها إذَا استودِعَها . (5)
الإمام الباقر علیه السلام لِجابِرِ :وَاللّهِ ، ما شیعَتُنا إلّا مَنِ اتَّقَی اللّهَ وأطاعَهُ ، وما کانوا یُعرَفونَ یا جابِرُ إلّا بِالتَّواضُعِ وَالتَّخَشُّعِ ، وَالأَمانَهِ وکَثرَهِ ذِکرِ اللّهِ ، وَالصَّومِ وَالصَّلاهِ ، وَالبِرِّ بِالوالِدَینِ ، وَالتَّعاهُدِ لِلجیرانِ مِنَ الفُقَراءِ وأهلِ المَسکَنَهِ وَالغارِمینَ (6) وَالأَیتامِ ، وصِدقِ الحَدیثِ ، وتِلاوَهِ القُرآنِ ، وکَفِّ الأَلسُنِ عَنِ النّاسِ ، إلّا مِن خَیرٍ ، وکانوا اُمَناءَ عَشائِرِهِم فِی الأَشیاءِ . (7)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 105 ح 12 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 8 ح 10 .
2- .الاختصاص : ص 263 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 352 ح 35 .
3- .أعلام الدین : ص 118 .
4- .الکافی : ج 5 ص 133 ح 7 عن السّکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 108 ح 246 وفیه «خان» بدل «أخلف» ، بحار الأنوار : ج 75 ص 172ح 14 .
5- .الاختصاص : ص 248 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 172 ح 13 .
6- .الغارِمین : یعنی الذین علاهم الدّین ولا یجدون القضاء (مجمع البحرین : ج 2 ص 1316 «غرم») .
7- .الکافی : ج 2 ص 74 ح 3 ، الأمالی للطوسی : ص 735 ح 1535 ، صفات الشیعه : ص 90 ح 22 کلُّها عن جابر ، تحف العقول : ص 295 وفیهما «وأداءالأمانه» بدل «والأمانه» ، بحار الأنوار : ج 78 ص 175 ح 28 .
ص: 375
2 / 2 پیروی از اهل بیت علیهم السلام
امام صادق علیه السلام :به رکوع و سجودهای طولانی شخص منگرید ؛ زیرا این ، چیزی است که به آن عادت کرده است و اگر آن را ترک گوید ، احساس دلگیری می کند ؛ بلکه به راستگویی و امانتداری او بنگرید .
الاختصاص به نقل از صفوان بن مهران جمّال :امام صادق علیه السلام به من فرمود : «ای صفوان! آیا می دانی خداوند چند پیامبر فرستاده است؟» . گفتم : نمی دانم . فرمود : «خداوند ، یکصد و چهل و چهار هزار پیامبر فرستاد و همین اندازه ، وصیّ [پیامبر] قرار داد ، که همگی به راستگویی و امانتداری و زهد به دنیا فرا می خواندند ، و خداوند ، پیامبری بهتر از محمّد صلی الله علیه و آله و وصی ای بهتر از وصیّ او نفرستاده است» .
امام باقر علیه السلام :یکی از خصلت های مؤمن ، حفظ امانت است .
2 / 2پیروی از اهل بیت علیهم السلامپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از ما نیست کسی که در امانت ، خیانت کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از ما نیست کسی که امانت را کوچک شمارد ؛ یعنی امانتی را که به او سپرده شود ، تباه سازد .
امام باقر علیه السلام به جابر :به خدا سوگند ، شیعه ما نیست ، مگر کسی که از خدا بترسد و فرمانش بَرَد . ای جابر! ایشان شناخته نمی شوند ، جز با فروتنی و خشوع ، و امانتداری ، و بسیاریِ یاد خدا ، و روزه و نماز ، و خوش رفتاری با پدر و مادر ، و رسیدگی به همسایگان تهی دست و مستمند و بدهکار و یتیمان ، و راستگویی ، و تلاوت قرآن ، و باز داشتن زبان از مردم ، مگر آن که به نیکی از آنان یاد کند . آنان (شیعیان) ، امانتدارِ عشیره خود هستند .
.
ص: 376
دعائم الإسلام :رُوَینا عَن أبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أنَّ نَفَرا أتَوهُ مِنَ الکوفَهِ مِن شیعَتِهِ یَسمَعونَ مِنهُ ، ویَأخُذونَ عَنهُ ، فَأَقاموا بِالمَدینَهِ ما أمکَنَهُمُ المُقامُ ، وهُم یَختَلِفونَ إلَیهِ ، ویَتَرَدَّدونَ عَلَیهِ ، ویَسمَعونَ مِنهُ ، ویَأخُذونَ عَنهُ ، فَلَمّا حَضَرَهُمُ الاِنصِرافُ ووَدَّعوهُ ، قالَ لَهُ بَعضُهُم : أوصِنا یَابنَ رَسولِ اللّهِ ! فَقالَ : اُوصیکُم بِتَقوَی اللّهِ ، وَالعَمَلِ بِطاعَتِهِ ، وَاجتِنابِ مَعاصیهِ ، وأدَاءِ الأَمانَهِ لِمَنِ ائتَمَنَکُم ، وحُسنِ الصِّحَابَهِ لِمَن صَحِبتُموهُ ، وأن تَکونوا لَنا دُعاهً صامِتینَ . فَقالوا : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، وکَیفَ نَدعُو إلَیکُم ونَحنُ صُموتٌ ؟ قالَ : تَعمَلونَ ما أمَرناکُم بِهِ مِنَ العَمَلِ بِطاعَهِ اللّهِ ، وتَتَناهَونَ عَن مَعاصِی اللّهِ ، وتُعامِلونَ النّاسَ بِالصِّدقِ وَالعَدلِ ، وتُؤَدُّونَ الأَمانَهَ ، وتَأمُرونَ بِالمَعروفِ ، وتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، ولا یَطَّلِعُ النّاسُ مِنکُم إلّا عَلی خَیرٍ ، فَإِذا رَأَوا ما أنتُم عَلَیهِ قالوا : هؤُلاءِ الفُلانِیَهُ ، رَحِمَ اللّهُ فُلانا ، ما کانَ أحسَنَ ما یُؤَدِّبُ أصحابَهُ ، وعَلِموا فَضلَ ما کانَ عِندَنا ، فَسارَعوا إلَیهِ ، أشهَدُ عَلی أبی مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ رِضوانُ اللّهِ عَلَیهِ ورَحمَتُهُ وبَرَکاتُهُ لَقَد سَمِعتُهُ یَقولُ : کانَ أولِیاؤُنا وشیعَتُنا فیما مَضی خَیرَ مَن کانوا فیهِ ، إن کانَ إمامُ مَسجِدٍ فِی الحَیِّ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ مُؤَذِّنٌ فِی القَبیلَهِ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ صاحِبُ وَدیعَهٍ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ صاحِبُ أمانَهٍ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ عالِمٌ مِنَ النّاسِ یَقصِدونَهُ لِدینِهِم ومَصالِحِ اُمورِهِم کانَ مِنهُم ، فَکونوا أنتُم کَذلِکَ ، حَبِّبونا إلَی النّاسِ ولا تُبَغِّضونا إلَیهِم . (1)
.
1- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 56 ، مستدرک الوسائل : ج 8 ص 310 ح 9521 .
ص: 377
دعائم الإسلام :از ابو عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السلام برایمان روایت شده است که عدّه ای از شیعیان آن حضرت از کوفه نزد او آمدند تا از ایشان ، حدیث بشنوند و دانش برگیرند . آنها مدّتی در مدینه ماندند و به محضر امام علیه السلام آمد و شد و تردّد داشتند و حدیث می شنیدند و از ایشان ، دانش می اندوختند . چون زمان رفتنشان فرا رسید و برای خداحافظی به حضور ایشان رسیدند ، یکی از آنها گفت : ای پسر پیامبر خدا! ما را سفارش کن . فرمود : «سفارش می کنم شما را به پرواداری از خدا ، و فرمان بُرداری از او ، و دوری کردن از نافرمانیِ او ، و باز گرداندن امانت به کسی که امانت به شما سپرده است ، و خوش رفتاری با کسی که با او هم نشینی می کنید ، و این که دعوتگرانی خاموش باشید» . گفتند : ای پسر پیامبر خدا! چگونه با سکوت خویش ، به شما دعوت کنیم؟ فرمود : «به آنچه شما را فرمان می دهیم ، یعنی اطاعت از خدا ، عمل کنید ، و از نافرمانیِ خدا ، باز ایستید ، و با مردم ، به راستی و داد رفتار کنید ، امانتدار باشید ، امر به معروف و نهی از منکر کنید ، و مردم از شما جز خوبی نبینند . پس هرگاه شما را چنین دیدند ، می گویند : اینان ، پیروان فلانی اند . رحمت خدا بر فلانی (جعفر بن محمّد) که چه نیکو یارانش را تربیت کرده است و به حقّانیت ما پی می برند ، و به سوی آن می شتابند . گواهی می دهم که از پدرم محمّد بن علی که خشنودی و رحمت و برکات خدا بر او باد شنیدم که می فرمود : پیروان و شیعیان ما در گذشته ، بهترینِ مردمان بودند . اگر امام جماعت مسجد محلّه ای بود ، از آنان بود ، اگر در قبیله مؤذّنی بود ، از آنان بود ، اگر کسی بود که به او چیزی می سپردند ، از آنان بود ، اگر امانتداری بود ، از آنان بود ، و اگر در میان مردم ، عالمی بود که در امور دین و مصالح زندگی شان به او مراجعه می کردند ، از ایشان بود . پس شما نیز چنین باشید . ما را محبوب مردم گردانید ، و در نزد آنان ، منفورمان مسازید» .
.
ص: 378
صفات الشیعه عن عبد اللّه بن زیاد :سَلَّمنا عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام بِمِنیً ، ثُمَّ قُلتُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، إنّا قَومٌ مُجتازونَ لَسنا نُطیقُ هذَا المَجلِسَ مِنکَ کُلَّما أرَدناهُ ، فَأَوصِنا . قالَ علیه السلام : عَلَیکُم بِتَقوَی اللّهِ ، وصِدقِ الحَدیثِ ، وأداءِ الأَمانَهِ ، وحُسنِ الصُّحبَهِ لِمَن صَحِبَکُم ، وإفشاءِ السَّلامِ ، وإطعامِ الطَّعامِ . صَلّوا فی مَساجِدِهِم ، وعودوا مَرضاهُم ، وَاتَّبِعوا جَنائِزَهُم ، فَإِنَّ أبی حَدَّثَنی أنَّ شیعَتَنا أهلَ البَیتِ کانوا خِیارَ مَن کانوا مِنهُم ، إن کانَ فَقیهٌ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ مُؤَذِّنٌ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ إمامٌ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ صاحِبُ أمانَهٍ کانَ مِنهُم ، وإن کانَ صاحِبُ وَدیعَهٍ کانَ مِنهُم ، وکَذلِکَ کونوا ، حَبِّبونا (1) إلَی النّاسِ ولا تُبَغِّضونا إلَیهِم . (2)
الکافی عن زید الشحّام :قالَ لی أبو عَبدِ اللّه علیه السلام : اِقرَأ عَلی مَن تَری أنَّهُ یُطیعُنی مِنهُم ، ویَأخُذُ بِقَولِی السَّلامَ ، واُوصیکُم بِتَقوَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، وَالوَرَعِ فی دینِکُم ، وَالاِجتِهادِ للّهِِ ، وصِدقِ الحَدیثِ ، وأداءِ الأَمانَهِ ، وطولِ السُّجودِ ، وحُسنِ الجِوارِ ، فَبِهذا جاءَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله . أدُّوا الأَمانَهَ إلی مَنِ ائتَمَنَکُم عَلَیها بَرّا أو فاجِرا ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یَأمُرُ بِأَداءِ الخَیطِ وَالمِخیَطِ ، صِلوا عَشائِرَکُم ، وَاشهَدوا جَنائِزَهُم ، وعودوا مَرضاهُم ، وأدّوا حُقوقَهُم ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنکُم إذا وَرَعَ فی دینِهِ ، وصَدَقَ الحَدیثَ ، وأدَّی الأَمانَهَ ، وحَسَّنَ خُلُقَهُ مَعَ النّاسِ ، قیلَ : هذا جَعفَرِیٌّ فَیَسُرُّنی ذلِکَ ، ویَدخُلُ عَلَیَّ مِنهُ السُّرورُ ، وقیلَ : هذا أدَبُ جَعفَرٍ . وإذا کانَ عَلی غَیرِ ذلِکَ ، دَخَلَ عَلَیَّ بَلاؤُهُ وعارُهُ ، وقیلَ : هذا أدَبُ جَعفَرٍ ، فَوَاللّهِ لَحَدَّثَنی أبی علیه السلام ، أنَّ الرَّجُلَ کانَ یَکونُ فِی القَبیلَهِ مِن شیعَهِ عَلِیٍّ علیه السلام فَیَکونُ زَینَها ، آداهُم لِلأَمانَهِ ، وأقضاهُم لِلحُقوقِ ، وأصدَقَهُم لِلحَدیثِ ، إلَیهِ وَصایاهُم ووَدائِعُهُم ، تُسأَلُ العَشیرَهُ عَنهُ فَتَقولُ : مَن مِثلُ فُلانٍ ؟ إنَّهُ لَادانا لِلأَمانَهِ ، وأصدَقُنا لِلحَدیثِ . (3)
.
1- .فی المصدر : «أحببونا» ، والتصویب من بحار الأنوار و مشکاه الأنوار .
2- .صفات الشیعه : ص 102 ح 39 ، مشکاه الأنوار : ص 255 ح 753 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 162 ح 25 .
3- .الکافی : ج 2 ص 636 ح 5 ، مشکاه الأنوار : ص 132 ح 301 ، تحف العقول : ص 487 عن الإمام العسکری علیه السلام وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 85 ص166 ح 18 .
ص: 379
صفات الشیعه به نقل از عبد اللّه بن زیاد :در مِنا بر امام صادق علیه السلام سلام کردیم . سپس من گفتم : ای پسر پیامبر خدا! ما جماعتی ره گذریم (/ کوچگریم) و نمی توانیم هر وقت که خواستیم ، به این مجلس شما بیاییم . پس به ما سفارشی بفرما . فرمود : «بر شما باد پروای الهی ، و راستگویی ، و امانت پردازی ، و خوش رفتاری با هم نشینان ، و سلام کردن به یکدیگر ، و اطعام کردن . در مسجدهایشان نماز بخوانید ، از بیمارانشان عیادت کنید ، در تشییع جنازه هایشان شرکت نمایید ؛ زیرا پدرم برایم گفت که شیعیان ما اهل بیت ، همواره بهترین های مردم خود بودند . اگر فقیهی بود ، از آنها بود . اگر موذّنی بود ، از آنها بود . اگر امام جماعتی بود ، از آنها بود . اگر امانتداری بود ، از آنها بود . اگر به کسی چیزی می سپردند ، آن کس از آنها بود . شما هم این چنین باشید . ما را نزد مردم ، محبوب گردانید ، و منفورِ آنان نسازید» .
الکافی به نقل از زید شحّام :امام صادق علیه السلام به من فرمود : «به هر یک از ایشان که فکر می کنی فرمان بُردار من است و به گفتار من عمل می کند ، سلام مرا برسان ، و سفارش می کنم شما را به پروا داشتن از خدای عز و جل ، و پارسایی در دینتان ، و کار و کوشش برای خدا ، و راستگویی ، و امانت پردازی ، و طول دادن سجده ، و حُسن همسایگی ؛ زیرا محمّد صلی الله علیه و آله برای اینها آمد . امانت را به صاحبش ، نیک باشد یا بد ، برگردانید ؛ زیرا پیامبر خدا دستور می داد [حتّی] نخ و سوزن را به صاحبش برگردانید ، به عشیره های خود رسیدگی کنید ، در تشییع جنازه هایشان شرکت نمایید ، از بیمارانشان عیادت کنید و حقوقشان را ادا کنید ؛ چه ، هرگاه فردی از شما در دینش پارسا باشد ، راست بگوید ، امانت را برگردانَد و با مردم ، خوش اخلاق باشد ، گفته می شود : این ، جعفری است ، و این مرا خوش حال می سازد ، و از او به من شادی می رسد و گفته می شود : این ، تربیت جعفر است . و اگر جز این باشد ، رنج و ننگ او دامن مرا نیز می گیرد و گفته می شود : این است تربیت جعفر . به خدا سوگند ، پدرم به من فرمود که : پیرو علی در قبیله ، زیور آن قبیله است . از همه آنها امانتدارتر ، به ادای حقوقْ پایبندتر ، و از همه شان راستگوتر است . همه وصیّت ها و امانت های خود را به او می سپارند . از عشیره در باره او می پرسی ، و آنها می گویند : کیست همانند فلانی؟ از همه ما امانتدارتر و راستگوتر است » .
.
ص: 380
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ أصحابَ عَلِیٍّ علیه السلام کانُوا المَنظورَ إلَیهِم فِی القَبائِلِ ، وکانوا أصحابَ الوَدائِعِ ، مَرضِیّینَ عِندَ النّاسِ ، سُهّارَ اللَّیلِ مَصابیحَ النَّهارِ . (1)
عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی أوجَبَ عَلَیکُم حُبَّنا ومُوالاتَنا ، وفَرَضَ عَلَیکُم طاعَتَنا ، ألا فَمَن کانَ مِنّا فَلیَقتَدِ بِنا ، وإنَّ مِن شَأنِنَا الوَرَعَ وَالاِجتِهادِ ، وأداءَ الأَمانَهِ إلَی البَرِّ وَالفاجِرِ ، وصِلَهَ الرَّحِمِ ، وإقراءَ الضَّیفِ ، وَالعَفوَ عَنِ المُسیءِ ، ومَن لَم یَقتَدِ بِنا فَلَیسَ مِنّا . (2)
الإمام الرضا علیه السلام فی بَیانِ خَصائِصِ أهلِ البَیتِ علیهم السلام :إنَّ مِن دینِهِمُ الوَرَعَ ، وَالعِفَّهَ ، وَالصِّدقَ ، وَالصَّلاحَ ، وَالاِستِقامَهَ ، وَالاِجتِهادَ ، وأداءَ الأَمانَهِ إلَی البَرِّ وَالفاجِرِ . (3)
.
1- .مشکاه الأنوار : ص 127 ح 294 ، بحار الأنوار : ج 68 ص 180 ح 38 .
2- .الاختصاص : ص 241 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 115 ح 12 .
3- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 122 ح 1 عن الفضل بن شاذان و ج 1 ص 55 ح 20 ، الخصال : ص 479 ح 46 ، کمال الدین : ص 337 ح 9 کلُّها عن الأعمش عن الإمام الصادق علیه السلام ولیس فیها «والاستقامه» ، بحار الأنوار : ج 10 ص 353 ح 1 .
ص: 381
امام صادق علیه السلام :یاران علی علیه السلام در قبایل [خود] مورد توجّه همگان بودند . امانت ها را به آنها می سپردند ، مردم از آنها راضی بودند ، شب ها را به عبادت می گذراندند و روزها ، چراغ [راه مردم] بودند .
امام صادق علیه السلام :خدای تبارک و تعالی دوستی و ولایت ما را بر شما واجب گردانید ، و اطاعت از ما را وظیفه شما قرار داد . هان! پس هر که از ماست ، باید به ما اقتدا کند ، و از جمله خصلت های ماست : پارسایی ، کوشش ، و بازگردانیدن امانت به صاحبش ، نیکوکار باشد یا بدکار ، و به جا آوردن صله رَحِم ، میهمان نوازی ، و گذشت از کسی که [به تو] بد کرده است . کسی که به ما اقتدا نکند ، از ما نیست .
امام رضا علیه السلام در بیان خصوصیات اهل بیت علیهم السلام :از دین آنهاست : پارسایی ، پاک دامنی ، راستی ، درستی ، استواری ، کوشش ، و پس دادن امانت به نیک و بد .
.
ص: 382
2 / 3مُتابَعَهُ العَقلِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی بَیانِ ما یَتَشَعَّبُ مِنَ العَقلِ :... فَتَشَعَّبَ مِنَ العَقلِ الحِلمُ ، ومِنَ الحلِمِ العِلمُ ، ومِنَ العِلمِ الرُّشدُ ، ومِنَ الرُّشدِ العَفافُ ، ومِنَ العَفافِ الصِّیانَهُ ، ومِنَ الصِّیانَهِ الحَیاءُ ، ومِنَ الحَیاءِ الرَّزانَهُ ... وأمَّا الرَّزانَهُ فَیَتَشَعَّبُ مِنها : اللُّطفُ ، وَالحَزمُ ، وأداءُ الأَمانَهِ ، وتَرکُ الخِیانَهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله فی صِفَهِ الجاهِلِ :إن أسرَرتَ إلَیهِ خانَکَ ، وإن أسَرَّ إلَیکَ اتَّهَمَکَ . (2)
الإمام الصادق علیه السلام فی بَیانِ جُنودِ العَقلِ :وَالأَمانَهُ وضِدُّهَا الخِیانَهُ . (3)
2 / 4مُراقَبَهُ العُمّالِالإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ :ثُمَّ انظُر فی اُمورِ عُمّالِکَ فَاستَعمِلهُمُ اختِبارا ، ولا تُوَلِّهِم مُحاباهً وأثَرَهً ؛ فَإِنَّهُما جِماعٌ مِن شُعَبِ الجَورِ وَالخِیانَهِ . وتَوَخَّ مِنهُم أهلَ التَّجرِبَهِ وَالحَیاءِ مِن أهلِ البُیوتاتِ الصّالِحَهِ ، وَالقَدَمِ فِی الإِسلامِ المُتَقَدِّمَهِ ؛ فَإِنَّهُم أکرَمُ أخلاقا ، وأصَحُّ أعراضا ، وأقَلُّ فِی المَطامِعِ إشراقاً ، وأبلَغُ فی عَواقِبِ الاُمورِ نَظَرا ، ثُمَّ أسبِغ عَلَیهِمُ الأَرزاقَ ؛ فَإِنَّ ذلِکَ قُوَّهٌ لَهُم عَلَی استِصلاحِ أنفُسِهِم ، وغِنیً لَهُم عَن تَناوُلِ ما تَحتَ أیدیهِم ، وحُجَّهٌ عَلَیهِم إن خالَفوا أمرَکَ أو ثَلَموا أمانَتَکَ . ثُمَّ تَفَقَّد أعمالَهُم ، وَابعَثِ العُیونَ مِن أهلِ الصِّدقِ وَالوَفاءِ عَلَیهِم ، فَإِنَّ تَعاهُدَکَ فِی السِّرِّ لِاُمورِهِم حَدوَهٌ (4) لَهُم عَلَی استِعمالِ الأَمانَهِ ، وَالرِّفقِ بِالرَّعِیَّهِ . (5)
.
1- .تحف العقول : ص 15 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 118 ح 11 .
2- .تحف العقول : ص 18 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 119 ح 11 .
3- .الکافی : ج 1 ص 22 ح 14 ، الخصال : ص 590 ح 13 ، علل الشرائع : ص 115 ح 10 ، المحاسن : ج 1 ص 313 ح 620 ، مشکاه الأنوار : ص 442 ح 1485کلّها عن سماعه بن مهران ، بحار الأنوار : ج 1 ص 110 ح 7 .
4- .حدا الشی حدوا واحتداه : تبعه ، و «لا أفعله ما حد اللّیل النّهار» أی ما تبعه . وتحدونی علیها خلّه واحده : أی تبعثنی وتسوقنی علیها خصله واحده(لسان العرب : ج 14 ص 168 169 «حدا») .
5- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 137 نحوه ، بحار الأنوار : ج 77 ص 252 ح 1 .
ص: 383
2 / 3 پیروی از خِرد
2 / 4 نظارت بر کارگزاران دولت
2 / 3پیروی از خِردپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در بیان آنچه از خِرد ، شاخه شاخه می شود :... از خِرد ، بردباری منشعب شد ، و از بردباری ، دانایی ، و از دانایی ، رهیابی ، و از رهیابی ، پاک دامنی ، و از پاک دامنی ، خویشتنداری ، و از خویشتنداری ، آزرم ، و از آزرم ، متانت ... . و از متانت ، اینها منشعب می شود : فرهیختگی ، ملایمت ، دوراندیشی ، امانت پردازی و ترک خیانت .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در توصیف نادان :اگر رازی را به او بسپاری ، به تو خیانت می کند ، و اگر او رازی به تو بسپارد ، به تو بدگمان است [که رازش را فاش سازی] .
امام صادق علیه السلام در بیان سربازان خِرد :امانتداری که ضدّ آن خیانت است .
2 / 4نظارت بر کارگزاران دولتامام علی علیه السلام در فرمانش به مالک اشتر :دیگر آن که بر کارگزارانت نظارت کن ، و آنان را بیازمای و به کار گمار ، و از سرِ جانبداری و دل بستگی ، کسی را عهده دار کاری مکن ؛ زیرا این دو خصلت ، کانون انواع ستم و خیانت است . کارگزارانت را از میان افراد کارآزموده و آبرومند ، خاندان های شایسته و پیش گام در اسلام برگزین ؛ زیرا اینها مردمانی بزرگوارتر ، آبرودارتر ، کم طمع تر و عاقبت اندیش ترند . سپس روزیانه آنان را سرشار گردان ، که این کار ، آنها را بر پاک ماندن ، نیرو می بخشد ، و از دست انداختن به دارایی هایی که در اختیارشان است ، بی نیاز می سازد ، و چنانچه از فرمان تو سرپیچی کردند یا امانت تو را شکستند ، بر آنان حجّت داری . سپس ، کارهای آنان را زیر نظر دار و دیده ورانی راستگو و وفادار بر آنان بگمار ؛ زیرا نظارت نهانی تو بر کارهای ایشان ، آنها را به رعایت امانت و نرمی با شهروندان وا می دارد .
.
ص: 384
عنه علیه السلام فیما أوصی بِهِ رَجُلاً بَعَثَهُ مِنَ الکوفَهِ إلی بادِیَتِها لِیَجمَعَ الصَّدَقاتِ :عَلَیکَ بِتَقوَی اللّهِ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، ولا تُؤثِرَنَّ دُنیاکَ عَلی آخِرَتِکَ ، وکُن حافِظا لِمَا ائتَمَنتُکَ عَلَیهِ ، راعِیا لِحَقِّ اللّهِ فیهِ . (1)
2 / 5الاِستِعانَهُ بِاللّه عزّ و جلِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله مِمّا کانَ یَدعو بِهِ کَثیرا :اللّهُمَّ ، إنّی أسأَلُکَ الصِّحَّهَ ، وَالعِفَّهَ ، وَالأَمانَهَ ، وحُسنَ الخُلُقِ ، وَالرِّضا بِالقَدَرِ . (2)
مصباح المتهجّد فی دُعاءِ لَیلَهِ الجُمُعَهِ :اللّهُمَّ بِحَقِّ أولِیائِکَ الطّاهِرینَ علیهم السلام ارزُقنا صِدقَ الحَدیثِ ، وأداءَ الأَمانَهِ ، وَالمُحافَظَهَ عَلَی الصَّلَواتِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، ولا تَدَع لی ذَنبا إلّا غَفَرتَهُ ... ولا أمانَهً إلّا أدَّیتَها . (4)
.
1- .الکافی : ج 3 ص 536 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 4 ص 96 ح 274 ، المقنعه : ص 255 کلّها عن برید بن معاویه عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 41ص 126 ح 36 .
2- .الأدب المفرد : ص 100 ح 307 ، تاریخ بغداد : ج 12 ص 121 الرقم 6571 ، الدعاء للطبرانی : ص 415 ح 1406 ، تاریخ دمشق : ج 54 ص 65 ح11354 کلّها عن عبد اللّه بن عمرو ، کنز العمّال : ج 2 ص 183 ح 3650 .
3- .مصباح المتهجّد : ص 271 ح 381 من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 89 ص 297 ح 8 .
4- .فلاح السائل : ص 363 ح 242 عن معاویه بن عمّار ، مصباح المتهجّد : ص 76 ح 124 و ص 170 ح 257 ، الإقبال : ج 2 ص 177 نحوه والثلاثه الأخیره من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 86 ص 89 ح 12 .
ص: 385
2 / 5 کمک خواستن از خدا
امام علی علیه السلام در سفارش به مردی که او را برای جمع آوری زکات از کوفه به بادیه فرستاد :از خدای یکتا و بی انباز ، پروا داشته باش ، و دنیایت را بر آخرتت برمگزین ، و از آنچه تو را بر آن امین قرار داده ام ، مواظبت کن ، و حقّ خدا را در آن ، پاس بدار .
2 / 5کمک خواستن از خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعایی که بسیار آن را می خواند :بار خدایا ! تن درستی و پاک دامنی و امانتداری و خوش خویی و خشنودی به تقدیر را از تو درخواست می کنم .
مصباح المتهجّد در دعای شب جمعه :بار خدایا ! به حقّ اولیای پاکت که بر آنها درود باد ، راستگویی و امانت پردازی ، و مواظبت بر نمازها را روزیِ ما فرما .
امام صادق علیه السلام :بار خدایا ! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست ، و همه گناهان مرا بیامرز ... و هر امانتی را که بر عهده من است ، ادا کن .
.
ص: 386
عنه علیه السلام :کانَ إذا وَدَّعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلاً قالَ : أستَودِعُ اللّهَ دینَکَ وأمانَتَکَ (1) ، وخَواتیمَ عَمَلِکَ ، ووَجَّهَکَ لِلخَیرِ حَیثُ ما تَوَجَّهتَ ، ورَزَقَکَ التَّقوی ، وغَفَرَ لَکَ الذُّنوبَ . (2)
الکافی عن زید بن الصائغ :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : اُدعُ اللّهَ لَنا . فَقالَ : اللّهُمَّ ارزُقهُم صِدقَ الحَدیثِ ، وأداءَ الأَمانَهِ ، وَالمُحافَظَهَ عَلَی الصَّلَواتِ . (3)
.
1- .أی أجعلهما من الودائع ، فإنّ السّفر مظنّه المشقّه والخوف فیتسبّب لإهمال بعض اُمور الدین ، فدعا له بالمعونه والتوفیق وأرادبالأمانه : أهله وماله ومن یخلفه (مجمع البحرین : ج 1 ص 625 «دین») .
2- .المحاسن : ج 2 ص 96 ح 1251 عن عبد اللّه بن میمون القدّاح ، بحار الأنوار : ج 76 ص 281 ح 7 ؛ سنن أبیداود : ج 3 ص 34 ح 2600 ، سنن الترمذی : ج5 ص 499 ح 3442 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 943 ح 2826 ، مسند ابن حنبل : ج 2 ص 212 ح 4524 کلّها عن ابن عمر ولیس فیها ذیله من «ووجهک» ، کنز العمّال : ج 7 ص 100 ح 18159 .
3- .الکافی : ج 2 ص 580 ح 13 .
ص: 387
امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا ، هرگاه با مردی خداحافظی می کرد ، می فرمود : «دینت را و امانتت را و فرجام های کارت را به خدا می سپارم ، و روی تو را به هر جهت که رو می کنی ، در جهت خیر و خوبی قرار دهد ، و پرهیزگاری را روزیِ تو کند ، و گناهانت را بیامرزد» .
الکافی به نقل از زید بن صائغ :به امام صادق علیه السلام گفتم : برایمان دعا کنید . فرمود : «بار خدایا ! راستگویی و امانتداری و مواظبت بر نمازها را روزیِ ایشان فرما» .
.
ص: 388
الفصل الثّالث : برکات الأمانه3 / 1مَحَبَّهُ اللّهِ عزّ و جلِّ ورَسولِهِ صلی الله علیه و آلهرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یُحِبَّ اللّهَ ورَسولَهُ ، أو یُحِبُّهُ اللّهُ ورَسولُهُ ، فَلیَصدُق حَدیثَهُ إذا حَدَّثَ ، وَلیُؤَدِّ أمانَتَهُ إذَا ائتُمِنَ ، وَلیُحسِن جِوارَ مَن جاوَرَهُ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِعَبدِ اللّهِ بنِ أبی یَعفورٍ :اُنظُر ما بَلَغَ بِهِ عَلِیٌّ علیه السلام عِندَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَالزَمهُ ، فَإِنَّ عَلِیّا علیه السلام إنَّما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِندَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِصِدقِ الحَدیثِ وأداءِ الأَمانَهِ . (2)
3 / 2الصِّدقُالإمام علیّ علیه السلام :الأَمانَهُ تُؤَدّی إلَی الصِّدقِ . (3)
.
1- .شعب الإیمان : ج 2 ص 201 ح 1533 ، مکارم الأخلاق لابن أبی الدُّنیا : ص 191 ح 266 ولیس فیه «یحبّ اللّه ورسوله» وکلاهما عن عبد الرّحمن بن أبیقراد ، کنز العمّال : ج 15 ص 848 ح 43373 وراجع : المعجم الأوسط : ج 6 ص 320 ح 6517 .
2- .الکافی : ج 2 ص 104 ح 5 عن أبی کهمس ، مشکاه الأنوار : ص 96 ح 214 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 75 ص 116 ح 17 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 7 ح 1582 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 49 ح 1256 .
ص: 389
فصل سوم : برکت های امانتداری
3 / 1 دوستی خدا و پیامبر او
3 / 2 راستگویی
فصل سوم : برکت های امانتداری3 / 1دوستیِ خدا و پیامبر اوپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که خوش دارد که خدا و پیامبرش را دوست بدارد ، یا خدا و پیامبرش او را دوست بدارند ، باید هرگاه سخن می گوید ، راست گوید ، هرگاه امانتی به او سپرده شد ، آن را به صاحبش باز گردانَد ، و با همسایه اش خوش همسایگی کند .
امام صادق علیه السلام در سفارشش به عبد اللّه بن ابی یعفور :ببین علی علیه السلام با چه چیز نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به چنان منزلتی رسید ، تو نیز همان کار را بکن . علی علیه السلام ، در حقیقت ، به سبب راستگویی و امانتداری در نزد پیامبر خدا به چنان منزلتی دست یافت .
3 / 2راستگوییامام علی علیه السلام :امانتداری ، به راستگویی می انجامد .
.
ص: 390
عنه علیه السلام :إذا قَوِیَتِ الأَمانَهُ کَثُرَ الصِّدقُ . (1)
3 / 3الشِّرکَهُ فی أموالِ النّاسِالکافی عن عبد الرحمن بن سیابه :لَمّا هَلَکَ أبی سَیابَهُ ، جاءَ رَجُلٌ مِن إخوانِهِ إلَیَّ ، فَضَرَبَ البابَ عَلَیَّ ، فَخَرَجتُ إلَیهِ فَعَزّانی وقالَ لی : هَل تَرَکَ أبوکَ شَیئا ؟ فَقُلتُ لَهُ : لا ، فَدَفَعَ إلَیَّ کیسا فیهِ ألفُ دِرهَمٍ وقالَ لی : أحسِن حِفظَها ، وکُل فَضلَها . فَدَخَلتُ إلی اُمّی وأنَا فَرِحٌ فَأَخبَرتُها ، فَلَمّا کانَ بِالعَشِیِّ أتَیتُ صَدیقا کانَ لِأَبی فَاشتَری لی بَضائِعَ سابِرِیٍّ وجَلَستُ فی حانوتٍ ، فَرَزَقَ اللّهُ جَلَّ وعَزَّ فیها خَیرا کَثیرا . وحَضَرَ الحَجُّ فَوَقَعَ فی قَلبی ، فَجِئتُ إلی اُمّی وقُلتُ لَها : إنَّهُ (2) قَد وَقَعَ فی قَلبی أن أخرُجَ إلی مَکَّهَ ، فَقالَت لی : فَرُدَّ دَراهِمَ فُلانٍ عَلَیهِ ، فَهَیَّأتُها (3) ، وجِئتُ بِها إلَیهِ فَدَفَعتُها إلَیهِ ، فَکَأَنّی وَهَبتُها لَهُ ، فَقالَ : لَعَلَّکَ استَقلَلتَها فَأَزیدَکَ ؟ قُلتُ : لا ، ولکِن قَد وَقَعَ فی قَلبِیَ الحَجُّ ، فَأَحبَبتُ أن یَکونَ شَیؤُکَ عِندَکَ . ثُمَّ خَرَجتُ فَقَضَیتُ نُسُکی ، ثُمَّ رَجَعتُ إلَی المَدینَهِ فَدَخَلتُ مَعَ النّاسِ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام وکانَ یَأذَنُ إذنا عامّا فَجَلَستُ فی مَواخیرِ النّاسِ ، وکُنتُ حَدَثا ، فَأَخَذَ النّاسُ یَسأَلونَهُ ویُجیبُهُم . فَلَمّا خَفَّ النّاسُ عَنهُ ، أشارَ إلَیَّ فَدَنَوتُ إلَیهِ ، فَقالَ لی : ألَکَ حاجَهٌ ؟ فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، أنَا عَبدُ الرَّحمنِ بنِ سَیابَهَ ، فَقالَ لی : ما فَعَلَ أبوکَ ؟ فَقُلتُ : هَلَکَ ، قالَ : فَتَوَجَّعَ وتَرَحَّمَ . قالَ : ثُمَّ قالَ لی : أفَتَرَکَ شَیئا ؟ قُلتُ : لا ، قالَ : فَمِن أینَ حَجَجتَ ؟ قالَ : فَابتَدَأتُ فَحَدَّثتُهُ بِقِصَّهِ الرَّجُلِ . قالَ : فَما تَرَکَنی أفرَغُ مِنها حَتّی قالَ لی : فَما فَعَلتَ فِی الأَلفِ ؟ قالَ : قُلتُ : رَدَدتُها عَلی صاحِبِها ، قالَ : فَقالَ لی : قَد أحسَنتَ . وقالَ لی : ألا اُوصیکَ ؟ قُلتُ : بَلی جُعِلتُ فِداکَ ، فَقالَ : عَلَیکَ بِصِدقِ الحَدیثِ ، وأداءِ الأَمانَهِ ، تَشرَکِ النّاسَ فی أموالِهِم هکَذا وجَمَعَ بَینَ أصابِعِهِ قالَ : فَحَفِظتُ ذلِکَ عَنهُ ، فَزَکَّیتُ ثَلاثَمِئَهِ ألفِ دِرهَمٍ . (4)
.
1- .غرر الحکم : ج 3 ص 134 ح 4053 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 134 ح 3033 .
2- .فی المصدر : «إنّها» ، وما أثبتناه هو الصحیح ، کما فی بحار الأنوار .
3- .فی المصدر : «فهاتها» ، والتصویب من بحار الأنوار .
4- .الکافی : ج 5 ص 134 ح 9 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 384 ح 107 .
ص: 391
3 / 3 شریک شدن در اموال مردم
امام علی علیه السلام :هرگاه امانتداری قوّت گیرد ، راستگویی و صداقت ، افزونی می یابد .
3 / 3شریک شدن در اموال مردمالکافی به نقل از عبد الرحمان بن سَیابه :پدرم سیابه که درگذشت ، مردی از برادرانش نزد من آمد و درِ خانه ام را زد . من بیرون آمدم . او به من تسلیت گفت و پرسید : آیا پدرت چیزی به ارث نهاده است؟ گفتم : نه . او همیانی را که در آن هزار درهم بود ، به من داد و گفت : از اینها خوبْ استفاده کن و سودش را بخور . من ، خوش حال ، نزد مادرم رفتم و داستان را به او گفتم . بعد از ظهر ، نزد یکی از دوستان پدرم رفتم و او برای من ، مقداری کالای [پارچه] شاپوری خرید و من ، در دکانی [به کسب و کار] نشستم ، و خداوند عز و جل از آن کالا ، نفع و برکت بسیاری روزیِ من کرد . موسم حج ، فرا رسید . دلم هوای حج کرد . نزد مادرم رفتم و گفتم : دلم هوای رفتن به مکّه کرده است . مادرم به من گفت : پس درهم های فلانی را به او بازگردان . من ، آنها را آماده کردم و نزدش بردم و به او دادم . گویی آنها را به او بخشیدم . او به من گفت : نکند مقدارش کم است؟ بیشتر به تو بدهم؟ گفتم : نه ؛ بلکه دلم هوای حج کرده و خواستم که مالت پیش خودت باشد . سپس به مکّه رفتم و مناسکم را به جا آوردم . آن گاه به مدینه بازگشتم و با مردم به نزد امام صادق علیه السلام رفتم . ایشان دیدار عمومی داشت . در عقب جمعیت نشستم. من ، نوجوان بودم . مردم ، شروع به پرسش از ایشان کردند و او پاسخ آنها را می داد . خلوت که شد ، امام علیه السلام به من اشاره فرمود . نزدیک ایشان شدم . فرمود : «تو کاری داری؟» . گفتم : فدایت شوم ! من عبد الرحمان بن سیابه هستم . فرمود : «از پدرت چه خبر؟» . گفتم : درگذشت . امام علیه السلام اظهار تأسّف نمود و برایش طلبِ رحمت کرد . سپس به من فرمود : «چیزی هم به ارث گذاشت؟» . گفتم : خیر . فرمود : «پس از کجا به حج رفتی؟» . من شروع به گفتن داستان آن مرد کردم . امام علیه السلام نگذاشت آن را تمام کنم و فرمود : «با آن هزار درهم ، چه کردی؟» . گفتم : به صاحبش برگرداندم . فرمود : «آفرین برتو!» . سپس فرمود : «می خواهی تو را سفارش کنم؟» . گفتم : آری ؛ فدایت شوم ! فرمود : «بر تو باد راستگویی و امانتداری تا با مردم در اموال آنها این گونه شریک شوی» و انگشتان دو دستش را در هم فرو بُرد . من این سفارش ایشان را به خاطر سپردم ، و [ثروتم به جایی رسید که] سیصد هزار درهم زکات دادم .
.
ص: 392
3 / 4الغِنیرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ غِنیً . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ تَجلِبُ الغِنی ، وَالخِیانَهُ تَجلِبُ الفَقرَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ تَجلِبُ الرِّزقَ ، وَالخِیانَهُ تَجلِبُ الفَقرَ . (3)
.
1- .مسند الشهاب : ج 1 ص 44 ح 16 عن أنس ، ربیع الأبرار : ج 4 ص 344 ، مکارم الأخلاق لابن أبی الدّنیا : ص 198 ح 280 عن مسلم البطین ، کنز العمّال : ج3 ص 60 ح 5492 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 12 عن معاویه بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام .
2- .قرب الإسناد : ص 117 ح 408 عن الحسین بن علوان عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 114 ح 6 .
3- .الکافی : ج 5 ص 133 ح 7 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول : ص 45 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 149 ح 78 ؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 72 ح 64 عن عبد اللّه بن الزبیر عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «تجر» بدل «تجلب» فی الموضعین ، الفردوس : ج 1 ص 121 ح415 عن جابر بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 3 ص 60 ح 5493 .
ص: 393
3 / 4 توانگری
3 / 4توانگریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانتداری ، توانگری است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانتداری توانگری می آورد ، و خیانت [در امانت] ، ناداری .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانتداری ، روزی می آورد ، و خیانت ، فقر .
.
ص: 394
الإمام علیّ علیه السلام :اِستِعمالُ الأَمانَهِ یَزیدُ فِی الرِّزقِ . (1)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :أداءُ الأَمانَهِ مِفتاحُ الرِّزقِ . (2)
الأمالی للطوسی عن یحیی بن العلاء وإسحاق بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام ، قالا :ما وَدَّعَنا قَطُّ إلّا أوصانا بِخَصلَتَینِ : عَلَیکُم بِصِدقِ الحَدیثِ ، وأداءِ الأَمانَهِ إلَی البَرِّ وَالفاجِرِ ؛ فَإِنَّهُما مِفتاحُ الرِّزقِ . (3)
الإمام الکاظم علیه السلام :أداءُ الأَمانَهِ وَالصِّدقُ یَجلِبانِ الرِّزقَ ، وَالخِیانَهُ وَالکَذِبُ یَجلِبانِ الفَقرَ وَالنِّفاقَ . (4)
الکافی عن حفص بن قرط :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : اِمرَأَهٌ بِالمَدینَهِ کانَ النّاسُ یَضَعونَ عِندَهَا الجَوارِیَ فَتُصلِحُهُنَّ ، وقُلنا : ما رَأَینا مِثلَ ما صُبَّ عَلَیها مِنَ الرِّزقِ . فَقالَ : إنَّها صَدَقَتِ الحَدیثَ ، وأدَّتِ الأَمانَهَ ، وذلِکَ یَجلِبُ الرِّزقَ . (5)
لقمان علیه السلام :یا بُنَیَّ ، ... کُن أمینا تَکُن غَنِیّا . (6)
3 / 5النَّجاهُ مِنَ النّارِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّهُ سَیُفتَحُ لَکُم مَشارِقُ الأَرضِ ومَغارِبُها ، وإنَّ عُمّالَها فِی النّارِ ، إلّا مَنِ اتَّقَی اللّهَ وأدَّی الأَمانَهَ . (7)
.
1- .الخصال : ص 505 ح 2 عن سعید بن علاقه ، مشکاه الأنوار : ص 230 ح 645 ، جامع الأخبار : ص 343 ح 953 وفیه «أداء» بدل «استعمال» ، بحار الأنوار : ج 76 ص 315 ح 2 .
2- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 318 ح 650 .
3- .الأمالی للطوسی : ص 676 ح 1429 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 82 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 92 ح 6 .
4- .تحف العقول : ص 403 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 327 ح 4 .
5- .الکافی : ج 5 ص 133 ح 6 ، وسائل الشیعه : ج 13 ص 219 ح 24169 .
6- .معانی الأخبار : ص 253 ح 1 ، مشکاه الأنوار : ص 108 ح 248 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 231 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 117 ح 18 .
7- .مسند ابن حنبل : ج 9 ص 44 ح 23170 ، تفسیر ابن کثیر : ج 4 ص 78 کلاهما عن مسعود بن قبیصه أو قبیصه بن مسعود ، حلیه الأولیاء : ج 6 ص 199 الرقم 370 عن الحسن نحوه ، کنز العمّال : ج 6 ص 27 ح 14699 .
ص: 395
3 / 5 رَستن از آتش دوزخ
امام علی علیه السلام :امانتداری ، روزی را زیاد می کند .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :پس دادن امانت ، کلیدِ روزی است .
الأمالی ، طوسی به نقل از یحیی بن علاء و اسحاق بن عمّار :امام صادق علیه السلام هیچ گاه با ما خداحافظی نکرد ، مگر آن که به دو چیز ، سفارشمان کرد [و فرمود] : «بر شما باد راستگویی ، و بازگرداندن امانت به نیک و بد ؛ چرا که این دو ، کلید روزی اند» .
امام کاظم علیه السلام :امانتداری و راستگویی ، روزی می آورند ، و خیانت و دروغ ، به ناداری و نفاق ، می انجامند .
الکافی به نقل از حفص بن قُرْط :به امام صادق علیه السلام گفتم : در مدینه زنی بود که مردم ، دختران خود را نزد او می گذاشتند و او آنها را تربیت می کرد . و گفتیم : کسی را چون او ندیدیم که روزی ، چنین برایش بریزد . امام علیه السلام فرمود : «او زنی راستگو و امانتدار بوده ، و اینها روزی را افزایش می دهد» .
لقمان علیه السلام :فرزندم! ... امین باش تا توانگر باشی .
3 / 5رَستن از آتش دوزخپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به زودی شرق و غرب زمین ، برایتان گشوده خواهد شد . کارگزاران آنها در آتش اند ، مگر آن کسی که پرهیزگار و امانتدار باشد .
.
ص: 396
3 / 6دُخولُ الجَنَّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :حافَتَا الصِّراطِ یَومَ القِیامَهِ الرَّحِمُ وَالأَمانَهُ ، فَإِذا مَرَّ الوَصولُ لِلرَّحِمِ المُؤَدّی لِلأَمانَهِ ، نَفَذَ إلَی الجَنَّهِ . وإذا مَرَّ الخائِنُ لِلأَمانَهِ القَطوعُ لِلرَّحِمِ ، لَم یَنفَعهُ مَعَهُما عَمَلٌ ، وتَکَفَّأَ (1) بِهِ الصِّراطُ فِی النّارِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن کانَ فیهِ واحِدَهٌ مِن ثَلاثٍ زَوَّجَهُ اللّهُ مِنَ الحورِ العینِ : مَن کانَت عِندَهُ (3) أمانَهٌ خَفِیَّهٌ شَهِیَّهٌ ، فَأَدّاها مِن مَخافَهِ اللّهِ أو رَجُلٌ عَفی عَن قاتِلِهِ ، أو رَجُلٌ قَرَأَ «قُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ» دُبُرَ کُلِّ صَلاهٍ . (4)
سنن أبی داود عن أبی الدرداء :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : خَمسٌ مَن جاءَ بِهِنَّ مَعَ إیمانٍ دَخَلَ الجَنَّهَ ، مَن حافَظَ عَلَی الصَّلَواتِ الخَمسِ عَلی وُضوئِهِنَّ ، ورُکوعِهِنَّ ، وسُجودِهِنَّ ، ومَواقیتِهِنَّ وصامَ رَمَضانَ ، وحَجَّ البَیتَ إنِ استَطاعَ إلَیهِ سَبیلاً ، وأعطَی الزَّکاهَ طَیِّبَهً بِها نَفسُهُ ، وأدَّی الأَمانَهَ . (5)
.
1- .یتکفّأ به الصراط : أی یَتَمیَّلُ وینقلبُ (النهایه : ج 4 ص 182 «کفأ») .
2- .الکافی : ج 2 ص 152 ح 11 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 196 وفیه «یفد» بدل «نفذ» وکلاهما عن سدیر عن الإمام الباقر علیه السلام عن أبی ذر ، عدّه الداعی : ص81 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 118 ح 80 وراجع : الزهد للحسین بن سعید : ص 107 ح 112 .
3- .فی المصدر : «یعنی» بعد «عنده» ، والتصویب من کنز العمّال .
4- .المعجم الکبیر : ج 23 ص 395 ح 945 عن اُم سلمه ، عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 52 ح 135 ، تاریخ دمشق : ج 62 ص 35 ح 12700 کلاهما عن ابن عباس نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 839 ح 43333 ؛ تنبیه الخواطر : ج 2 ص 226 .
5- .سنن أبی داود : ج 1 ص 116 ح 429 ، المعجم الصغیر : ج 2 ص 5 ، تاریخ أصبهان : ج 2 ص 159 الرقم 1349 کلاهما نحوه، تفسیر الطبری :ج 12 الجزء 22 ص 55 ، کنزالعمّال : ج 15 ص 887 ح 43513 ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 84 ح 9 .
ص: 397
3 / 6 رفتن به بهشت
3 / 6رفتن به بهشتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو کناره [پل] صراط در روز قیامت را خویشاوندی و امانت تشکیل می دهند . پس هرگاه آن که صِله رحم به جا آورده و امانتداری کرده است ، برصراط بگذرد ، به بهشت می رسد ، و هرگاه آن که در امانتْ خیانت کرده و پیوند خویشاوندی را بُریده ، بر آن بگذرد ، با وجود این دو گناه ، هیچ عملی او را سود نمی بخشد و صراط ، او را در آتش ، سرنگون می سازد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس یکی از سه چیز در او باشد ، خداوند ، از حوریان بهشتی به همسری اش درمی آورد : هر کس امانتی پنهانی و وسوسه انگیز نزدش باشد و او از ترس خدا ، آن را به صاحبش پس دهد ؛ یا مردی که از قاتلش درگذرد ؛ یا مردی که در پیِ هر نماز «قل هو اللّه أحد» را بخواند .
سنن أبی داوود به نقل از ابو درداء :پیامبر خدا فرمود : «پنج چیز است که هر کس آنها را با ایمان به جا آورد ، به بهشت می رود : کسی که نمازهای پنجگانه را با وضو و رکوع و سجودشان و در وقتشان انجام دهد ؛ و رمضان ، روزه بگیرد ؛ و حجّ خانه خدا را ، در صورت استطاعت ، به جا آورد ؛ و زکات را با رضایتِ خاطر بپردازد ؛ و امانت را بگزارد» .
.
ص: 398
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن لَقِیَ اللّهَ بِخَمسٍ مِنَ الإِیمانِ دَخَلَ الجَنَّهَ : الصَّلَواتُ الخَمسُ طَهورُهُنُّ ورُکوعُهُنَّ وسُجودُهُنَّ وصِیامُ رَمَضانَ ، وحِجُّ البَیتِ مَنِ استَطاعَ إلَیهِ سَبیلاً ، وَالزَّکاهُ وهِیَ فِطرَهُ الإِسلامِ ، وأداءُ الأَمانَهِ ، وَالاِغتِسالُ مِنَ الجَنابَهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :سِتٌّ مَن عَمِلَ بِواحِدَهٍ مِنهُنَّ ، جادَلَت عَنهُ یَومَ القِیامَهِ حَتّی تُدخِلَهُ الجَنَّهَ . تَقولُ : أی رَبِّ ، قَد کانَ یَعمَلُ بی فِی الدُّنیا : الصَّلاهُ ، وَالزَّکاهُ ، وَالحَجُّ ، وَالصِّیامُ ، وأداءُ الأَمانَهِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ . (2)
المعجم الأوسط عن أبی هریره :إنَّهُ [رَسولَ اللّه ] صلی الله علیه و آله قالَ لِمَن حَولَهُ مِن اُمَّتِهِ : اُکفُلوا لی بِسِتِّ خِصالٍ وأکفُلُ لَکُم بِالجَنَّهِ . قُلتُ : ما هِیَ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : الصَّلاهُ ، وَالزَّکاهُ ، وَالأَمانَهُ ، وَالفَرجُ ، وَالبَطنُ ، وَاللِّسانُ . (3)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَقَبَّلوا (4) لی بِسِتٍّ أتَقَبَّل لَکُم بِالجَنَّهِ : إذا حَدَّثتُم فَلا تَکذِبوا ، وإذا وَعَدتُم فَلا تُخلِفوا ، وإذَا ائتُمِنتُم فَلا تَخونوا ، وغُضّوا أبصارَکُم ، وَاحفَظوا فُروجَکُم ، وکُفّوا أیدِیَکُم وألسِنَتَکُم . (5)
.
1- .کنز العمّال : ج 1 ص 82 ح 337 نقلاً عن شعب الإیمان عن أبی الدرداء .
2- .الأمالی للمفید : ص 227 ح 5 ، الأمالی للطوسی : ص 10 ح 11 کلاهما عن أبی أمامه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 374 ح 20 .
3- .المعجم الأوسط : ج 5 ص 154 ح 4925 و ج 8 ص 268 ح 8599 ، کنز العمّال : ج 15 ص 893 ح 43530 .
4- .تقبّل به : تکفّل ، وقد روی قَبِلْتُ بهِ وَقبلْتُ : فی معنی کفلت (لسان العرب : ج 11 ص 544 «قبل») .
5- .الخصال : ص 321 ح 5 ، الأمالی للصدوق : ص 150 ح 147 کلاهما عن أنس ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 103 نحوه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 372 ح 16 ؛مسند ابن حنبل : ج 8 ص 412 ح 22821 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 399 ح 8066 کلاهما عن عباده بن الصامت نحوه ، کنز العمّال : ج 15ص 893 ح 43531 .
ص: 399
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس با پنج چیز از ایمان ، خدا را دیدار کند ، به بهشت می رود : نمازهای پنجگانه (با وضو و رکوع و سجود آنها) و روزه رمضان ؛ حجّ خانه خدا ، در صورت توانایی داشتن بر به جا آوردن آن ؛ زکات که فطرت اسلام است ؛ امانتداری ؛ و غسل جنابت .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شش چیز است که هر کس یکی از آنها را به جا آورد ، آن چیز ، روز قیامت از او دفاع می کند تا آن که او را به بهشت درآورد و بگوید : ای خداوند ! او در دنیا مرا انجام می داد . [آن شش چیز عبارت اند از :] نماز ، زکات ، حج ، روزه ، امانتداری ، و صله رَحِم .
المعجم الأوسط به نقل از ابو هریره :پیامبر خدا به کسانی از امتّش که پیرامون ایشان بودند ، فرمود : شما انجام دادن شش کار را به من تعهّد دهید ، من بهشت را برایتان تعهّد می کنم» . گفتم : آنها کدام اند ، ای پیامبر خدا؟! فرمود : «نماز ، زکات ، امانتداری ، و [حفظِ] شهوت ، و شکم ، و زبان» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شما شش چیز را برای من به گردن گیرید ، من بهشت را برای شما به گردن می گیرم : هرگاه سخن گفتید ، دروغ نگویید ؛ هرگاه وعده دادید ، خُلف وعده نکنید ؛ هرگاه امانتی به شما سپرده شد ، [در آن] خیانت نکنید ؛ چشمانتان را [از حرام] فرو پوشید ؛ شهوتتان را کنترل کنید ؛ و جلو دست و زبانتان را بگیرید .
.
ص: 400
3 / 7أجرُ المُتَصَدِّقینَصحیح البخاری عن أبی موسی عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الخازِنُ المُسلِمُ الأَمینُ الَّذی یُنفِذُ (1) ورُبَّما قالَ : یُعطی ما اُمِرَ بِهِ ، کامِلاً مُوَفَّرا ، طَیِّبٌ بِهِ نَفسُهُ ، فَیَدفَعُهُ إلَی الَّذی اُمِرَ لَهُ بِهِ ، أحَدُ المُتَصَدِّقینَ . (2)
3 / 8الحَشرُ مَعَ النَّبِیّینَ علیهم السلامرسول اللّه صلی الله علیه و آله :التّاجِرُ الصَّدوقُ الأَمینُ ، مَعَ النَّبِیّینَ وَالصِّدّیقینَ وَالشُّهَداءِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن کَفَّ غَضَبَهُ ، وبَسَطَ رِضاهُ ، وبَذَلَ مَعروفَهُ ، ووَصَلَ رَحِمَهُ ، وأدّی أمانَتَهُ ، أدخَلَهُ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ یَومَ القِیامَهِ فی نورِهِ الأَعظَمِ . (4)
.
1- .یقال : رجل نافذ فی أمره : أی ماضٍ (النهایه : ج 5 ص 91 «نفذ») .
2- .صحیح البخاری : ج 2 ص 522 ح 1371 ، صحیح مسلم : ج 2 ص 710 ح 79 ، سنن أبی داود : ج 2 ص 130 ح 1684 کلّها عن أبی موسی ، کنز العمّال : ج 6ص 359 ح 16051 ؛ مستدرک الوسائل : ج 7 ص 209 ح 8054 نقلاً عن ابن أبی جمهور فی درر اللآلی نحوه .
3- .سنن الترمذی : ج 3 ص 515 ح 1209 ، سنن الدارمی : ج 2 ص 698 ح 2444 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 8 ح 2143 کلّها عن أبی سعید ، کنز العمّال : ج 4 ص 7 ح 9217 .
4- .نزهه الناظر : ص 30 ح 23 ، أعلام الدین : ص 294 ، الجعفریات : ص 166 عن الإمام الکاظم عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج77 ص 172 ح 8 ؛ کنز العمّال : ج 3 ص 406 ح 7166 نقلا عن الدیلمی عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله